Giriş ve Amaç:

Hepatitli hasta yakınlarının yeterli ve doğru bilgilendirilmeleri kadar onların konuyla ilgili mevcut bilgi ve tutumlarının da tespit edilmesi gerekmektedir. Bu çalışma Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları polikliniğine başvuran kronik hepatit B ve C’li hasta yakınlarının hastalıkla ilgili bilgi, tutum, davranış ve risk algılarını belirlemek amacıyla yapılmıştır.

Gereç ve Yöntem:

Kesitsel nitelikteki bu çalışma, Erciyes Üniversitesi Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji polikliniğine, 2016 Aralık-2017 Haziran ayları arasında gelen 18 yaş ve üzerinde toplamda 157 kronik Hepatit B ve Hepatit C’li hasta yakınıyla görüşülmüştür. Çalışma hakkında bilgi verilerek ve katılmaya karar veren 124 kişiden üçü anketi tamamlamak istemeyerek toplamda 121 hasta yakını ile yüz yüze görüşme yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma süresince aynı hasta yakınının birden fazla kez hastasına refakat ettiği rastlanmış ancak her hasta yakınıyla bir kez görüşülmüş olup; bazı hastaların birden fazla hasta yakını geldiği zaman her bir katılımcıyla birbirlerinden etkilenmemeleri için ayrı ayrı görüşülmüştür. Anket formu toplam 23 sorudan oluşmakta ve katılımcıların sosyo-demografik özellikler ile yakınlarındaki hepatit türü, kaç yıldır hepatitli oldukları ve hasta ile yakınlık derecesi, aynı evde yaşama durumları sorgulanmıştır. “Hepatitlerin çeşitli virüsler tarafından karaciğerde hücre iltihabı ve sarılık ile seyreden bulaşıcı bir hastalık olduğu” sorusuna olumlu cevap verenler hepatit hastalığını biliyor olarak; “HBV hastalığı geçirildikten sonra mikrobu taşımaya devam edenlerin, ömür boyu tekrar hasta olabileceği ve bulaştırıcılığın devam ettiği” sorusuna olumlu cevap verenlerin ise taşıyıcılığı biliyor olarak değerlendirilmiştir. Araştırma sonunda elde edilen veriler istatistik paket programına girilmiştir. İstatistiksel analizlerde tanımlayıcı istatistikler için frekans ve yüzde, ortalama değer, standart sapma, en yüksek ve en düşük değerler kullanılmıştır. Katagorik verilerin istatistiksel analizi için Pearson ki kare testi yapılmıştır.

Araştırma Erciyes Üniversitesi Klinik Araştırmalar Etik Kurulu tarafından etik açıdan uygun görülmüştür. Erciyes Üniversitesi Hastanesi Baş Hekimliği’nden ve ilgili bölümün anabilim dalı başkanlığından izin alınmış ve araştırmaya katılan tüm katılımcılara araştırma öncesi çalışma hakkında bilgi verilip sözlü onamları alınmıştır.

Bulgular:

Katılımcıların yaş ortalaması 44,0±14,5 (min:20, max: 76) yıl, %47,1 kadın ve %83,5’i evlidir. Öğrenim durumları değerlendirildiğinde %40,5’i ilkokul ve altı, %15,7’si ortaokul, %31,4 lise ve %12,4 üniversite mezunudur. Hastaların %61,2’sinde HBV, %38,8’inde ise HCV enfeksiyonu mevcuttur. Hasta yakınlarının yakınlık dereceleri sorgulandığında %47,1’i eşi, %39,7’si çocuğu, anne-babası ve %13,2’si akrabası-arkadaş-komşusu olduğunu belirtmiştir. Hasta yakınlarının %67,8’i hastalarla aynı evde yaşadığını, kişilerin %6,6’sı yakınının bir yıldan az bir süredir, %11,6’sının 1-5 yıldır ve %81,8’inin ise beş yıldan daha uzun bir süredir hasta olduğunu belirtmiştir. Hasta yakınlarının hepatitin tanımını bilmeyenlerin oranı %26,4 iken HBV taşıyıcılığını bilmeyenlerin oranı ise %33,1’dir. Hepatit hastalığını bilme ile öğrenim durumu arasında anlamlı bir ilişki yokken, taşıyıcılığı bilme durumu ile öğrenim durum arasında ilkokul ve altında düşük üniversite mezunlarında yüksek olmak üzere gruplar arasında anlamlı bir fark bulunmuştur (X²=12,932 p<0,05). Hasta yakınlarının %52,1’i kendini hepatit bulaşması yönünden risk altında hissettiğini ifade etmiştir. Hasta yakınlarının %69,4’ü hepatitler yönünden test ve %48,8’i HBV aşısını yaptırdığını belirtmiştir. Aşı yaptırmayanların %38,7’si ise aşı yaptırmayı düşünmediğini ifade etmiştir. Hepatitler hakkında bilgiyi edinme yolları sorgulandığında en yüksek oranda %81,8 ile sağlık personeli olmuştur. TV-radyodan, internet, tanıdığından ve kitaplar bilgi edinme ise düşük oranlarda belirtilmiştir (sırasıyla %18,2; %14,0; %8,3; %2,5).

Sonuç ve Öneriler

Çalışmamızda katılımcıların hepatit konusunda yeterli bilgiye sahip olmadığı bunun için tüm topluma olabileceği gibi öncelikle de özellikli bu gruba verilecek eğitimlerin özellikle sağlık çalışanları tarafından verilmesinin önemi büyüktür. Hastanede konuyla ilgili hasta ve yakınlarına yönelik danışmanlık birimlerinin kurulması önerilmektedir. Ayrıca kamu spotlarıyla aşılamanın önemi vurgulanarak aşılanmanın faydaları ve aşıya yönelik olumsuz tutumların önlenmesi sağlanabilir.

Anahtar Kelime: Hepatitli Hasta Yakınları, Bilgi Düzeyi, Risk Algıları