Giriş ve Amaç

İşyerinde sağlık okuryazarlığı, bireylerin temel iş sağlığı ve güvenliği bilgi ve hizmetlerini alma, işleme ve anlama kapasitelerine sahip olma derecesidir. İşe bağlı kaza ve yaralanmaların önlenmesinde, risk faktörlerinin kontrol edilmesinde çalışanların sağlık okuryazarlığı düzeyi önemlidir.

Araştırmanın amacı, bir tekstil fabrikasında çalışanlarda sağlık okuryazarlığı düzeyini ve etkileyen faktörleri belirlemektir.

Gereç ve Yöntem

Kesitsel tip araştırma bir tekstil fabrikasında Temmuz-Ağustos 2019 tarihinde yapılmıştır. Araştırmanın evrenini bir tekstil fabrikasında çalışan 380 kişi oluşturmuştur. Örneklem seçimine gidilmemiş olup, bütün çalışanlar araştırmaya dahil edilmiştir.  Etik kurul izinleri alındıktan sonra araştırma verileri toplanmıştır. Veriler 38 soruluk anketin araştırmaya katılmaya gönüllü kişilerce doldurulması yoluyla toplanmıştır. Ankette katılımcıların sosyodemografik özellikleri, genel sağlık özellikleri, mesleki özellikleri sorgulanmıştır. Araştırmada dokuz tehlike ve güvenlik işaretinin her birinin anlamını doğru bilme ‘’1’’, yanlış bilme ‘’0’’ puan almış; 0-9 arasında değişen tehlike ve güvenlik işareti bilgi puanı hesaplanmıştır. Sağlık okuryazarlığı düzeyi, Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği’yle (TSOY-32) değerlendirilmiştir.

Araştırmanın bağımlı değişkeni sağlık okuryazarlığı düzeyidir. Bağımsız değişkenler; sosyodemografik özellikler, genel sağlık özellikleri (diyet yapma, beden kitle indeksi sigara kullanımı, sağlık algısı, sağlık bilgisine ulaşma), mesleki özellikler, tehlike ve güvenlik işaretleri bilgi puanıdır.

Verilerin analizinde SPSS 15 programı kullanılmıştır. Kategorik değişkenler için sayı, yüzde; sayısal değişkenler için ortalama, standart sapma hesaplanmıştır. Sağlık okuryazarlığıyla ilişkili faktörler Mann-Whitney U, Kruskall-Wallis H testi, lineer regresyon analiziyle (backward) incelenmiştir. p<0,05 anlamlı olarak kabul edilmiştir.

Bulgular

Araştırmaya 260 kişi katılmış (%68,4), bunlardan 24 kişi, ölçek sorularının %50’sinden fazlasına eksik cevap verdiğinden araştırma dışı bırakılmıştır. Araştırmaya katılanların yaş ortalaması 37,1±7,58 olup; %68,7’si kadındır. %69,4’ünün eğitim düzeyi ortaokul ve altı olup; %76’sı çekirdek aile yapısına sahiptir. Çalışanların %90,2’si işçi, %9,8’si idari personeldir. Çalışanların %19,7’si işini tehlikeli algılamakta; %12,7’si işyerinin tehlike sınıfını bilmemektedir. Katılımcıların %34,1’i hiçbir zaman kişisel koruyucu donanım kullanmamaktadır. Tehlike ve güvenlik işaretleri bilgi puanı ortalaması 8,09 ±0,99’dur.

Çalışanların %21,2’sinin sağlık okuryazarlığı düzeyi yetersiz, %35,2 sorunlu-sınırlı, %28,8 yeterli, %14,8 mükemmel olarak bulunmuştur.

Araştırmada eğitim düzeyi lise ve üstü olanlarda, ortaokul ve altı olanlara göre sağlık okuryazarlığı düzeyi yüksektir (p=0,002). Sağlık algısı mükemmel ve oldukça iyi olanlarda sağlık okuryazarlığı puan ortancası iyi, fena değil-kötü algılayanlara göre yüksektir (p=0,001). İşyeri sağlık ve güvenlik talimatlarını uygulamada zorluk yaşamayanların sağlık okuryazarlığı puan ortancası daha yüksektir (p=0,001).

İleri analizlerde sağlık okuryazarlığı düzeyinin, eğitim (β=3,01, SH=1,51 p=0,048), aile tipi (β=2,26, SH=1,07, p=0,036), diyet yapma (β=2,98, SH=0,98 p=0,003), iş yerinde sağlık ve güvenlik talimatlarının uygulamada zorluk yaşamama (β=5,11, SH=1,33, p<0,001), tehlike ve güvenlik işaretleri bilgi puanıyla (β=2,78, SH=1,39, p=0,047) ilişkili olduğu bulunmuştur.

Sonuç ve Öneri

Tekstil fabrikası çalışanlarının yarısından fazlasının sağlık okuryazarlığı düzeyi yetersiz veya sorunlu-sınırlıdır. İşyeri sağlık eğitimlerinde çalışanların sağlık okuryazarlığı düzeyi dikkate alınmalıdır. Farklı iş kollarında geniş çaplı çalışmalar yapılması önerilir.

Anahtar Sözcükler: İş sağlığı, tsoy 32, sağlık okuryazarlığı, tekstil iş kolu