Giriş ve Amaç:

Sağlık Bakanlığı tarafından geliştirilen Dumansız Hava Sahası Denetim Sistemi (DHSDS) toplumu pasif tütün dumanının zararlarından korumayı amaçlamaktadır. Bu çalışmada 2015-2018 yıllarına ait Samsun ili DHSDS verilerinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır.

Gereç ve Yöntem:

Tanımlayıcı tipteki çalışmada Samsun ili 2015-2018 yılları DHSDS verileri kullanılmıştır. Sistem “Merkezi Yönetim Modülü” ve “Mobil El Terminali” yazılımından oluşmaktadır. Merkezi yönetim modülünde bulunan “Raporlama Ekranı” üzerinden denetimlerin il ve ilçeler bazında raporlanması sağlanmaktadır. Halen ilimizde 22 adet mobil terminal bulunmaktadır. İstatistiksel değerlendirmede SPSS 15.0 programı kullanılmış, veriler sayı (%) olarak ifade edilmiştir.

Bulgular:

DHSDS verileri incelendiğinde 2015 yılında 24.932 (%16.1), 2016 yılında 31.944 (%20.6), 2017 yılında 43.097 (%27.8), 2018 yılında ise 54.886 (% 35.5) olmak üzere 154.859 denetim yapılmıştır. Denetim yapılan yerler değerlendirildiğinde 45’inin açık alan, 482’sinin kamu alanı, 154.332’sinin ise özel alan olduğu görülmektedir. Denetimler DHSDS’de bulunan işletme kodlarına göre değerlendirildiğinde; 60.881’i (%39.3) T (Sınıflandırılmamış işyeri), 26.668’i (%17.2) O (Gıda maddeleri ile ilgili hizmet sunan işletme), 24.665’i (%16.0) K1-K2 (Kahvehane, kıraathane vb. dinlenme, eğlence hizmeti ile alkolsüz içki sunumu yapılan işletme), 18.424’ü (%11.9) K4-K5 (Lokanta, kantin, pastane gibi yemek sektörü işletmesi), 8.318’i (%5.3) P-R (Kişisel bakım ve temizlik hizmeti sunan işletme), 7156’sı (%4.6) K6 (Fırın, kasap, balıkçı), 4.713’si (%3.0) N (Sağlık kurumu), 1.681’i (%1.1) K3 (Birahane, bar, gazino gibi alkollü içki sunumu yapılan işletme), 1.193’ü (%0.8) L1-L2-L3 (Taksi, minibüs, otobüs, toplu taşıma aracı), 676’sı (%0.4) M (Eğitim kurumu), 484’ü (%0.4) S kodunda (Dinlenme hizmeti sunan işletme) yer almaktadır. Kamu binalarında yapılan denetimlerin 4’ünde (%0,8), özel binalarda yapılan denetimlerin ise 2.707’sinde (%1,8) ihlal tespit edilmiştir. Veriler denetim sebebine göre incelendiğinde, 4.153’ünün (%2.7) ihbar, 150.706’sının (%97.3) rutin denetim olduğu görülmüştür. Sisteme 2015 yılında 357, 2016 yılında 793, 2017 yılında 1.160, 2018 yılında 1.843 ihbar yapılmıştır. 2017 yılında hayata geçirilen “Yeşil Dedektör” uygulaması üzerinden 2017 yılında 504 (%43.4), 2018 yılında 876 (%48.0) ihbar yapılmıştır. İhbar denetimlerinde 2015-2018 yıllarında sırasıyla; 79 (%22.1), 219 (%27.6), 231 (%19.9), 366 (%19.8) ihlal tespit edilmiştir. Rutin denetimlerdeki ihlal tespit sayıları ise yıllara göre sırasıyla; 348 (%1.4), 369 (%1.2), 459 (%1.1), 640 (%1.2) dır. Toplam denetimlere bakıldığında; ihbar denetimlerinde 895 (%21.6), rutin denetimlerde ise 1816 (%1.2) ihlal tespit edilmiştir.

Sonuç ve Öneriler:

DHSDS verilerinde, ihbar mekanizması yoluyla yapılan denetimlerin daha etkin olduğunu görülmektedir. Son yıllardaki ihbar sayılarındaki artışta Yeşil Dedektör uygulamasının etkisi olduğu düşünülmektedir. Bu kapsamda tütünle mücadele için toplumsal farkındalık çalışmalarında özellikle denetim sisteminin ve ihbar mekanizmasının öneminin vurgulanması yarar sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler:  Dumansız Hava Sahası, SABİM 184, Yeşil Dedektör, İhbar, Tütün