Giriş ve Amaç: Yaşlanma ile birlikte yaşlıların sağlık ve sosyal gereksinimleri belirginleşir; özellikle 80 yaş ve üzerinde bilişsel, fiziksel performans kısıtlılıkları ve bakım gereksinimi artar. Yaşlılarda oluşan hizmet gereksinimlerinin karşılanmaması; sağlık sorununun ciddiyetini, komplikasyonları, düşük yaşam kalitesini, hastaneye başvuruyu ve mortaliteyi artırmaktadır. Çalışmanın amacı İzmir ili Balçova ilçesinde yaşayan 80 yaş ve üzeri bireylerde karşılanmamış sosyal hizmet gereksinimini ve ilişkili etmenleri belirlemektir.

Gereç ve Yöntem: Kesitsel tipteki araştırma Balçova Belediyesi ile yapılan bir projenin verisini içermektedir. Evren Balçova’da yaşayan 80 yaş ve üzeri 1,603 bireydir. Örnek seçimi yapılmamış, evrendeki bireylere ulaşılması hedeflenmiştir. Araştırmaya katılmayı kabul eden toplamda 1,075 kişiye ulaşılmıştır (Ulaşma oranı= %67.1). Bağımlı değişken karşılanmamış sosyal hizmet gereksinimidir ve Barthel’in Temel (TGYA) (1988) ve Lawton-Brody’nin Enstrümental Günlük Yaşam Aktiviteleri (EGYA) (1969) ölçeğine göre belirlenmiştir. Barthel’in TGYA Ölçeği’nde 0- 100 puan alınabilir. Değerlendirme sonucuna göre “0-20” puan alanlar tam, “21-61” puan alanlar ileri bağımlıdır. Lawton-Brody’nin EGYA Ölçeği’nden 0-8 arası puan alınmaktadır. Her iki ölçekte de aktivitelerden en az birini yapamayanların hizmet gereksinimi var kabul edilmiştir. Bu kişilere bu aktiviteyi yapmakta yardımcı olan kişi/ kurum yoksa “karşılanmamış sosyal hizmet gereksinimi var” kabul edilmiştir.   Bağımsız değişkenler cinsiyet, yaş grubu,  çocuk sayısı,  medeni durum, öğrenim durumu, gelir gider algısı, evin mülkiyeti, sağlık güvencesi, kronik hastalık, sosyal destek varlığıdır. Veri anket eğitimi verilmiş Tıp ve Hemşirelik Fakültesi öğrencileri tarafından Şubat-Mayıs 2018 tarihlerinde,   yüz-yüze görüşme yöntemiyle evlerde toplanmıştır. Tanımlayıcı değişkenler yüzde dağılımları veya ortalama±standart sapmaları ile sunulmuştur. Karşılanmamış sosyal hizmet gereksinimi ile ilişkili etmenler Çoklu Lojistik Regresyon Analizi ile belirlenmiştir. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurulu’ndan onay alınmıştır.

Bulgular: Katılımcıların %61.0’ı kadın olup yaş ortalaması 84.1±3.7 (80-101)’dir. Yaşlıların en sık tam ve ileri düzeyde bağımlı olduğu temel aktivite merdiven inip çıkma (%46.1); enstrümental aktivite alışveriş yapmadır (%57.6). TGYA’ya göre yaşlıların %59.2’sinin sosyal hizmet gereksinimi vardır, bu gereksinimin %39.3’ü karşılanmamaktadır (tüm olguların %23.3’ü). EGYA’ya göre katılımcıların %73.6’sında sosyal hizmet gereksinimi olduğu, bu gereksinimin %42.8’inin karşılanmadığı belirlenmiştir (tüm olguların %31.5’i). TGYA’ya ilişkin gereksinimlerin %88.5’i, EGYA’ya ilişkin gereksinimlerin %90.0’ı aileler tarafından karşılanmaktadır. TGYA’ya göre kadın olmak 1.6 kat (OR=1.629, p=0.019, %95GA=1.085-2.445), sosyal desteğin olmaması 1.9 kat (OR=1.906, p=0.040, %95GA=1.029-3.529) karşılanmamış sosyal hizmet gereksinimi riskini artırmaktadır. EGYA’ya göre gelirin gidere eşit olması 1.5 kat (OR=1.553, p=0.032, %95GA=1.039-2.322), sosyal destek olmaması 2.3 kat (OR=2.330, p=0.005, %95GA=1.294-4.195) riski artırırken düşük öğrenim (diploma olmaması) karşılanmamış sosyal hizmet gereksinimi için koruyucudur (OR=0.594, p=0.012, %95GA=0.394-0.893).

Sonuç ve Öneriler: İzmir’in Balçova İlçesi’nde 80 yaş ve üzeri bireylerde karşılanmamış sosyal hizmet gereksinimi sıklığı yüksektir (TGYA’ya göre %39.3, EGYA’ya göre %42.8). Sosyal hizmetlerin erişiminde dezavantajlı grupların belirlenmesi ve bu grupları önceleyen politikaların geliştirilmesi karşılanmamış gereksinimi ortadan kaldırmada gereklidir. Yaşlılara yönelik sağlık ve sosyal hizmetlerin birlikte sunulduğu evde izlem programının oluşturulması hem gereksinimlerin belirlenmesi hem de evde verilebilecek hizmetlerin sağlanması açısından önemlidir.

Anahtar sözcükler: yaşlı, 80 yaş ve üstü, sosyal hizmet, karşılanmamış gereksinim