Giriş ve Amaç: Şark çıbanı,tropikal-subtropikal bölgelerde ve Güney Avrupa’da yaklaşık 90 ülkede görülen ve 350 milyon kişinin risk altında olduğu bir hastalıktır. Şark çıbanı, flebotom türü sivrisineklerin ısırması ileısırık yerinde lokalize eritem olarak başlar, papül, nodül, ülser ve ülserin kabuklanması evreleri gelişebilir. Lezyonlar genellikle vücudun açık yerlerinde olduğu için, sosyal yaşamdan izolasyon, damgalanma, dışlanma gibi psikolojik etkilenimler görülebilmektedir. Lezyon ilk ortaya çıktıktan sonra 3 ay içinde başvurulduğunda skar bırakma riski daha az olmaktadır. Ayrıca, hastalar kaynak görevi gördüğü için geç başvuru yapan, tanı ve tedavisi geciken vakalar hastalığın bulaştırıcılığını artırmaktadır. Bu çalışmada, Şanlıurfa’da şark çıbanı hastalarının sağlık merkezine ilk başvuru süresini etkileyen sosyodemografik ve psikososyal faktörlerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Materyal ve Metod: Çalışma kesitsel tiptedir. Evreni A’da yaşayan şark çıbanı hastalarıdır. Çalışma öncesi pilot çalışma yapılmış, buna göre ilk başvuru süresi ortalaması ve standart hatası dikkate alınarak, %95 güven aralığı ve %0,3 hata payı ile örneklem büyüklüğü 244 kişi olarak belirlenmiştir. Çalışmanın sahası Nisan – Eylül 2019 tarihlerinde yapılmıştır. Çalışmaya 18 yaşını doldurmuş ve çalışmanın yürütüldüğü tarihte tanı ve tedavi amacıyla Şark Çıbanı Merkezi’e başvuran tüm kişiler dahil edilmiştir. Çalışmaya katılmayı 9 kişi reddetmiş, 235 kişi çalışmaya alınmıştır (Yanıtlama hızı: %96,3). Veriler yüzyüze görüşme tekniği ile doldurulmuştur. Veri toplama aracı olarak, 4 bölümden oluşan ve çalışma için geliştirilen bir form kullanılmıştır. Birinci bölümde lezyonla ilgili özellikler, ikinci bölümde sosyo-demografik özellikler, üçüncü bölümde Hastane Anksiyete Depresyon Ölçeği, dördüncü bölümde Dermatoloji Yaşam Kalitesi Ölçeği bulunmaktadır. Çalışmanın bağımlı değişkeni sağlık merkezine ilk başvuru süresidir. Bağımsız değişkenleri ise, lezyonla ilgili özellikler, hastaların sosyo-demografik özellikleri, HAD ve Dermatoloji Yaşam Kalitesi Ölçeği skorlarına göre durumlarıdır. Çalışmada SPSS 20 istatistik paket programı kullanılarak analizler yapılmıştır. Anlamlılık düzeyi P<0.05 kabul edilmiştir. Çalışmada tekli analizler yapılarak ilk başvuru süresine etkisi olduğu düşünülen değişkenlerin ilişkileri incelenmiştir. Tekli analizlerde anlamlı çıkan değişkenlerin bağımlı değişken üzerindeki etkisini ve ilişkinin yönünü belirlemek, ayrıca karıştırıcı faktörleri kontrol etmek amacıyla lojistik regresyon yapılmıştır. Modele çalışma durumu, sosyal sınıf, yüzde lezyon varlığı değişkenleri alınmıştır. Çalışma için etik kurul, ilgili kurumdan çalışma izinleri ve katılımcılardan sözlü ve yazılı olurlar alınmıştır. Bulgular: Çalışmaya %51,5’i kadın olmak üzere 235 kişi katılmış olup, vakaların yaş ortalaması 36,8±0,9’dur. Vakaların lezyon sayısı ortalaması 2,2±0,16’dır.Vakaların psikolojik durumları incelendiğinde; anksiyete açısından %18,3’ü sınırda, %18,7’si anormal, depresyon açısından %19,1’i sınırda, %14,9’u anormal, dermatolojik yaşam kalitesi açısından %17,9’u orta etkilenim, %15,0’ı büyük etkilenim, %4,3’ü oldukça büyük etkilenim düzeyindedir. Lezyonu fark ettikten sonra tanı ve tedavi için Şark Çıbanı Merkezi’ne ilk başvuru süresi ortalaması 3,6±0,2 aydır. Vakaların merkeze ilk başvuru süresi ile cinsiyet, yaş, öğrenim durumu, ailede MTİ varlığı,  lezyon sayısı, anksiyete düzeyi, depresyon düzeyi, dermatolojik yaşam kalitesi düzeyi arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişki bulunmamışken (p>0,05); çalışanlarda, orta sosyal sınıfta olanlarda ve yüzde lezyon olanlarda lezyon ortaya çıktıktan sonra 3 ay ve altında merkeze başvurma daha fazla görülmektedir (p<0,05). Regresyon analizine göre; tek anlamlı çıkan yüzde lezyon varlığı olup, ilk başvuru süresini kısaltmaktadır. Sonuç ve Öneriler: Şark çıbanı bulaşında insan en önemli kaynak olduğu için, enfeksiyon zincirini kırmada hastaların erken tespiti ve tedavisinin sağlanması ana yoldur. Bu nedenle kişilerin merkeze ilk başvuru süresi çok önemlidir. İlk başvuru süresini etkileyen tek faktör bu çalışmaya göre yüzde lezyon varlığı olduğu için, değiştirilebilir ve müdahale edilebilir bir faktör değildir. İlk lezyon ortaya çıktığı anda hastaların hastalığı bilip tedavi araması için gerekli halk eğitimlerinin yapılması, ayrıca toplumda var olan tanı konmamış vakaların saptanabilmesi adına aktif surveyansla vaka bulma çalışmalarının yapılması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler: Şark çıbanı, ilk başvuru, psikososyal faktörler