YAŞLI BİREYLERDE YAŞAM KALİTESİ, DEPRESYON VE ETKİ EDEN FAKTÖRLERİN İNCELENMESİ

Giriş ve Amaç: Son yıllarda gelişen çevre koşulları, gelir düzeyi ve dağılımındaki düzelmeler, yeterli ve dengeli beslenme alışkanlığının sağlanması gibi sağlıklı yaşam davranışlarının kazanılması, barınma koşullarının düzelmesi, sağlık hizmetlerine ulaşılabilirliğin artışı bireylerin yaşam süreleri ve kalitesini olumlu yönde etkilemiştir. Bu durum yaşlı nüfus artışına ve toplumlarda da yaşlanmaya yol açmaktadır. Bununla beraber yaşam kalitesi ve üretkenlik çoğunlukla olumsuz etkilenmektedir. Bu çalışmada yaşlıların yaşam kalitesi düzeyi ve etkili faktörlerin araştırılması amaçlanmıştır.

Gereç ve Yöntem: Kesitsel nitelikte planlanan çalışmanın evrenini Erzurum ili Palandöken İlçesi’nde yaşayan 10.642 yaşlı birey oluşturmaktaydı. Çalışma 2016 yılı Haziran-Eylül ayları arasında, gerekli etik ve idari izinler alınarak yürütüldü. Örneklem, depresyon prevalansı %20, hata payı %5, desen etkisi 2 alındı ve %95 güven düzeyinde 480 kişi olarak belirlendi. Araştırmaya alınacak bireyler basit rastgele örnekleme yöntemi ile belirlendi. Veri toplama aracı olarak kullanılan anket formunun birinci bölümü demografik ve sosyoekonomik özelliklere ait 19 soru, ikinci bölümünü Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Yaşlı Modülü (WHOQOL-OLD) ölçeği ve üçüncü bölümü ise Geriatrik Depresyon Ölçeği (GDÖ)’ne ait 30 soru oluşturdu. Araştırmanın bağımlı değişkenlerini WHOQOL-OLD yaşam kalitesi puan ortalamaları, bağımsız değişkenlerini ise demografik ve sosyoekonomik değişkenler oluşturdu.

Veriler SPSS v20 for Windows programında değerlendirildi. Normal dağılıma uygunluğu Kolmogorov Smirnov Testi ile araştırıldı. Tanımlayıcı istatistikler kategorik değişkenler için sayı ve yüzde, numerik değişkenler için ortalama, standart sapma şeklinde sunuldu. Verilerin analizinde ki-kare, Speraman’s Rho korelasyon analizi ve lojistik regresyon analizleri kullanıldı. Analizler için istatistiksel anlamlılık düzeyi p˂0.05 olarak kabul edildi.

Bulgular: Çalışmaya katılan 480 yaşlı bireyin %54.2’si kadın, %45.8’i erkekti ve toplam yaş ortalaması 71.6±6.1 yıldı. Katılımcıların toplam yaşam kalitesi puan ortalaması 56.64±15.57, depresyon puan ortalaması ise 14.59±5.27 olup, depresyon belirtisi gösteren katılımcıların sıklığı %56.5 idi. Depresyon belirtisi gösteren katılımcıların %66.9’u kadın ve depresyon belirtisi gösterme sıklığı açısından cinsiyetler arasında anlamlı fark vardı (p˂0.05). Araştırmaya katılan yaşlıların depresyon puan ortalamaları ile WHOQOL-OLD yaşam kalitesi ölçeğinin tüm alt alanları ve toplam yaşam kalitesi puan ortalamaları arasında anlamlı negatif yönlü ilişki vardı (p<0.001).

Yaşam kalitesi düzeyi, evli olanlarda (OR=0.469, %95 CI: 0.294-0.748), geliri ihtiyaçlarını karşılayanlarda (OR=1.897, %95 CI:1.222-2.945), kendisini yaşlı hissetmeyenlerde (OR=8.530, %95 CI:3.768-19.314) ve depresyon belirtisi olmayanlarda (OR=0.192, %95 CI:0.122-0.304) anlamlı olarak yüksek bulundu (p˂0.05).

Tartışma ve öneriler: Araştırma grubundaki yaşlıların yaşam kalitesi düzeyleri düşük ve bu durum depresyon belirtileri ile ilişkilidir. Ayrıca algılanan yaş ve ekonomik durumun yaşam kalitesini yükselten faktörler olduğu söylenebilir. Yaşlıların kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmesi ve üretime katkıda bulunabilmesini sağlayacak aktif yaşlanma programlarına ihtiyaç vardır. Ayrıca, aktif yaşlanma ve yaşlılık sürecinde depresyon belirtileri yönüyle toplumsal bilincin oluşturulması sağlanmalıdır.

Anahtar kelimeler: yaşlılar, WHOQOL-OLD, geriatrik depresyon ölçeği, yaşam kalitesi, depresyon