Last modified: 2019-09-20
Abstract
Giriş ve Amaç
Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde iş ve meslek hastalıkları konusunda verinin yetersiz olduğu ve saptamaların gerçek durumu yansıtmadığı 2017 yılı küresel meslek hastalığı yükü araştırmasında ve bakanlık yayınlarında belirtilmektedir. Öte yandan iş ve meslek hastalıkları alanında gerçekçi bir durum saptaması yapılabilmesi için bu alanda yayınlanmış kılavuzların ve benzeri rehber dokümanların incelenmesine gereksinim vardır. Bu çalışmada meslek hastalıkları alanında İngilizce ve Türkçe dillerinde mevcut kılavuz ve rehber dokümanların analizinin yapılması amaçlanmıştır.
Yöntem ve Gereç
Bu araştırma niteliksel, “Doküman analizi” tipindedir. Analiz yöntemi olarak “Tematik analiz” kullanılmıştır. İş ve meslek hastalıkları alanında kılavuz ve rehber niteliğinde yayınlanmış dokümanlar, İngilizce yayınlar için occupational disease, occupational health, guide, book, report sözcükleri ve Türkçe yayınlar için bunların Türkçe karşılıkları ile akademik arama motorları aracılığıyla taranmıştır. Tam metnine ulaşılan, 1984-2017 yılları arasında yayınlanmış, 8 kitap, 9 kılavuz ve 2 rapordan oluşan 19 doküman analize alınmıştır. Dokümanları kapsam, yaklaşım ve analiz yönünden değerlendirmek amacıyla yarı yapılandırılmış bir veri toplama formu kullanılmıştır. Dokümanlardan elde edilen veri araştırmacı tarafından okunmuş ve kodlanarak temalar oluşturulmuştur. Etik kurul onayı alınmıştır.
Bulgular
Uluslararası literatürde politika, yönetim, ekonomi, sosyoloji, hukuk ve tıp konularının ağırlığı oluşturduğu inter/transdisipliner yaklaşımlı, kapsamlı yayınlar mevcuttur. Uluslararası yayınların analizlerinde global transformasyonun etkileri, gelişen teknoloji ve değişen üretim ilişkileri, iş gücünde demografik dönüşüm, enformal çalışma ve esnek istihdamın etkileri, mental hastalıklar ve stres temaları öne çıkmaktadır. Ekolojik kriz, göç ve mülteci istihdamı gibi güncel temalar da dikkati çekmektedir. Gelişmekte olan ülkeler için iş sağlığı ve güvenliği konusunda oluşturulan ulusal politika ve mevzuata rağmen programların uygulanmasında yetersizlikler (uygulama açığı), yetersiz personel ve altyapı (kapasite açığı), küçük işletmeler ve enformal sektörün kapsam altına alınamaması (kapsam açığı) ve sağlıklı veri toplanamaması (sürveyans açığı) gibi sorunlar tanımlanmaktadır. Ulusal literatürde ağırlıklı olarak uluslararası kurum ve yayınların etkisi gözlenmektedir. Tarih, sosyoloji, yönetim, hukuk, tıp(İSG eğitimi, epidemiyoloji, koruma-önleme, tanı-tedavi, sağlığın geliştirilmesi ve sağlık okur-yazarlığı) kapsamında hazırlanmış bir kitap dışında ağırlıklı olarak tıp(epidemiyoloji, koruma, tanı-tedavi) ve hukuk(mevzuat) kapsamı, disipliner/multidisipliner yaklaşım ve analizlerde ağırlıklı olarak sürveyans ve kapasite açığı temaları(İSG personel sayısı ve eğitiminde yetersizlik, aktif bildirim sisteminin olmaması, prosedürel karışıklıklar gibi) izlenmektedir.
Tartışma ve Sonuç
Uluslararası literatüre kıyasla Türkiye için kapsam, yaklaşım ve öne çıkan temalar yönünden belirgin bir farklılık mevcuttur. Bunun bir nedeni kültürel farklılıklar olabilir. Kültür ve bir öğesi olan literatür dinamik ve interaktif kavramlardır. Ülkemizde çeşitli yayınlarda da yeterli düzeyde olmadığı belirtilen “sağlık ve güvenlik kültürü” ve bunun yansıması olarak bir “literatür açığı” olduğu görülmektedir. Bu nedenle politika yapıcılar düzeyinde yapılacak girişimlerle konunun öneminin vurgulanması ve inter/transdisipliner yaklaşımla hazırlanacak güncel, kapsamlı ve analitik ulusal dokümanlar hazırlanması önerilmektedir.
Anahtar sözcükler: meslek hastalıkları, niteleyici araştırma, rehber kitaplar, doküman analizi, transdisipliner yaklaşım