Giriş ve Amaç: Siber aylaklık, öğrencilerin ders saatleri içerisinde, interneti ders ile ilgisi olmayan işler için kullanma eğilimi ve/veya davranışıdır. Mesleki bilgilerin ve uzmanlaşmanın sağlandığı üniversite yıllarında, internetin eğitimde planlananın dışında sağlıksız kullanımı ve bunun bir sonucu olarak oluşan siber aylaklık sorunu üniversite öğrencileri için büyük bir problem olabilmektedir. Siber aylaklığın öğrenciler üzerinde derslerde başarısızlık, devamsızlık yapma ve sınavlarda başarılı olamama gibi olumsuz etkileri belirtilmektedir. Tıp fakültesinde derslerin yoğunluğu ve ağırlığı sebebiyle diğer fakültedeki öğrenciler ve çalışanlara göre daha büyük bir sorun teşkil edebilecek siber aylaklık, tıp öğrencilerinin bilgi ve becerisinde eksikliğe sebep olabilir. Bu da ilerleyen yıllarda hekimlerin bilgisi ve becerisi dâhilinde şekillenen koruyucu ve tedavi edici hizmetlerin kalitesini yani hastaları ve tüm toplum sağlığını etkileyen bir probleme yol açabilir. Bu sebeple tıp öğrencilerinde özellikle eğitimin erken döneminde siber aylaklık düzeyinin ve bununla ilişkili etmenlerin belirlenmesi ve bu sonuçlara göre de gerekli önlemlerin alınması gerekliliği ortaya çıkmaktadır.  Bu çalışmada, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Dönem 1 ve Dönem 3 öğrencilerinde siber aylaklık düzeyinin belirlenmesi ve bununla ilişkili faktörlerin araştırılması amaçlanmıştır.

Gereç ve Yöntem: Kesitsel tipteki bu araştırma 2019 Mart ayında yapılmış olup; araştırmanın evrenini 2018-2019 eğitim öğretim yılında Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde öğrenim gören dönem 1 (N=426) ve dönem 3 (N=429) öğrencileri oluşturmuştur. Evreni bilinen örneklem hesabı formülüne göre (α:0.05, p:0.50, d:0.04) ve her bir sınıf için ayrı ayrı ulaşılması gereken en az örnek sayısı hesaplanmıştır. Buna göre dönem 1’den 250 ve dönem 3’ten 251 toplamda en az 501 öğrenciye ulaşılması gerektiği bulunmuştur. Araştırmaya dahil edilecek öğrenciler (%10 kayıp göz önünde bulundurularak toplam 551 kişi) sınıf listelerinden basit rastgele örneklemle seçilmiştir. Araştırma sonunda toplam 544 (ulaşma yüzdesi %98,7) öğrenci çalışmaya alınmıştır. Çalışmaya katılacak öğrencilere gözlem altında siber aylaklık düzeyi ve bununla ilişkili etmenleri sorgulayan bir anket formu uygulanmıştır. Veri toplama aracında araştırmacılar tarafından oluşturulan, 7 sorudan oluşan sosyo-demografik verileri sorgulayan sorular, 7 sorudan oluşan internet ve mobil cihaz kullanma durumlarıyla ilgili sorular, 5 sorudan oluşan fakülte/derse olan ilgi durumu ile ilgili sorular ve 30 sorudan oluşan siber aylaklık ölçeği soruları olmak üzere toplam 49 soru bulunmaktadır. Öğrencilerin siber aylaklık durumunu belirlemek amacıyla Akbulut ve arkadaşları tarafından geliştirilen toplam 30 maddeden oluşan ve 5’li Likert tipi Siber Aylaklık Ölçeği (SAÖ) kullanılmıştır. SAÖ’den en düşük 30, en yüksek 150 puan alınabilmektedir. SAÖ’de kesme noktası olmayıp alınan puan ne kadar yüksek ise öğrencinin siber aylaklık düzeyi de o ölçüde yüksek demektir. Araştırmanın bağımlı değişkeni siber aylaklık düzeyi olup, bağımsız değişkenleri ise yaş, cinsiyet, sınıf, sosyo-ekonomik durum, kalınan yer ve sahip olunan mobil cihaz sayısı, sosyal medya hesap sayısı gibi teknoloji ve internet kullanma özellikleriyle ilgili 19 farklı değişkendir. Analiz için SPSS programı kullanılmış olup, tanımlayıcı istatistiklerin yanı sıra, bağımsız değişkenlere göre karşılaştırma için Mann-Whitney U testi ve Kruskal Wallis testi uygulanmıştır. Çoklu doğrusal regresyon varsayımları karşılanmadığı için lineer regresyon analizi ise yapılamamıştır. Çalışma öncesinde Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Etik Kurul’undan izin alınmıştır.

Bulgular: Çalışmaya katılan öğrencilerin %50,9’u (n=277) dönem 1, %49,1’i (n=267) dönem 3 öğrencisidir ve öğrencilerin yaş ortalaması 20,02±3,19’dir. Katılımcıların toplam siber aylaklık puanı 67,69±20,73 olarak bulunmuştur. Erkeklerde, internet kullanma süresi 7 yıl ve üzeri olanlarda, günlük internet kullanma süresi 5 saat ve üzeri olanlarda, 3 ve üzeri mobil cihaza sahip olanlarda ve mobil cihaz kullanma süresi 11 ay ve üzeri olanlarda,  sosyal medya üyelik sayısı 5 ve üzeri olanlarda siber aylaklık puanı istatistiksel anlamlı olarak daha yüksek bulunmuştur (p<0,05). Genel not ortalaması 75 puan üzerinde olan öğrencilerin siber aylaklık puanlarının (63,64±21,44), notu 75 ve altında olan öğrencilere göre (69,42±20,04) istatistiksel anlamlı olarak daha düşük olduğu bulunmuştur (p=0,005). Öğrencilerin %77,1’i dersi sıkıcı bulduğunda, %72,2’si ders tek düze anlatıldığında ve %66,4’ü dikkati dağıldığında ders esnasında internette dersle ilgisi olmayan işlerle uğraştığını belirtmiştir.

Sonuç ve Öneriler: Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi dönem 1 ve dönem 3 öğrencilerinin siber aylaklık puanı önemli bir sorun olarak dikkat çekici düzeydedir. Genel not ortalaması ile siber aylaklık arasında negatif bir ilişki bulunmuş olup, öğrencilerin sıkıcı buldukları derslerde, tek düze anlatıldığını düşündükleri derslerde ve dikkatlerinin dağıldığı derslerde, internette ders dışı işlerle daha çok uğraştıkları görülmüştür. Siber aylaklığın öğrencilerin başarı düzeyini etkilemesini önlemek için siber aylaklıkla ilişkili bulunan faktörlerin azaltılmasının yanında, derslerin öğrencilerin dikkatini ve ilgisini en üst düzeyde tutacak şekilde uygun eğitim öğretim teknikleriyle işlenmesi yararlı olabilir.

Anahtar sözcükler: Siber aylaklık, internet, tıp öğrencisi.