GİRİŞ VE AMAÇ

Meme kanseri kadınlarda en sık görülen kanserdir. Erken tanı için 20 yaşından itibaren ayda bir kendi kendine meme muayenesi (KKMM) yapılması, 40 yaşından itibaren iki yılda bir mamografi çektirilmesi önerilmektedir. Tarama programlarına katılım ve KKMM uygulamada kişilerin inançları etkilidir. Çalışmanın amacı, kadınların KKMM’yle ilişkili sağlık inançları ve meme kanseri tarama programlarını kullanma durumunun değerlendirilmesidir.

GEREÇ VE YÖNTEM

Etik onayı takiben başlatılan kesitsel araştırmanın evreni Zonguldak’ın Kozlu ilçesindeki 6 Aile Sağlığı Merkezi’ne (ASM) 23-27/09/2019 tarihlerinde başvuran 18 yaş ve üzerindeki 530 kadındır. Çalışma, katılmayı kabul eden 427 (%80,6) hastayla tamamlanmıştır. Veri toplamada 38 soruluk anket ile 42 madde, 6 alt ölçekten oluşan Sağlık İnanç Modeli Ölçeği (SİMÖ) kullanılmıştır. Tanımlayıcı bulgular sayı (yüzde), aritmetik ortalama±standart sapma şeklinde sunulmuş, grupların karşılaştırılmasında Student’s t ve Mann Whitney U testleri kullanılmış, p<0.05 anlamlı kabul edilmiştir.

BULGULAR

Katılımcıların yaş ortalaması 39,8±12,0’dır, %48,7’si 40 yaş ve üzerindedir, %32,6’sı üniversite ve üstü eğitimlidir, %93,9’u SGK kapsamındadır. Katılımcıların 3’ü (%0,7) meme kanseri geçirmiştir, kanser dışında meme hastalığı olan 38 (%8,9) kadın vardır, %15,5’inin ailesinden, %41,2’sinin çevresinden biri meme kanseri geçirmiştir, %59,6’sı daha önce en az bir kez KKMM yapmıştır, bunların %65,1’i her ay düzenli KKMM yapmaktadır. Katılımcıların %62,2’si KETEM’in yerini bilmemektedir. Kırk yaş ve üzeri kadınların %56,3’ü (n=139) hayatında en az bir kez mamografi çektirmiştir, bunların %36,4’ünde mamografi çekimi son 2 yıl içinde gerçekleşmiştir. Mamografi çektirenlerin %62’si Kanser Erken Teşhis Tarama ve Eğitim Merkezi’nde (KETEM), %46,7’si devlet hastanesinde çektirmiştir. Kırk yaş ve üzerinde olup hiç mamografi çektirmemiş olan 91 kadının %48,5’inin mamografiyle kanser taraması yapıldığından haberi yoktur. Kırk yaş ve üzeri kadınların %67,2’si daha önce KETEM’e başvurmamıştır.

SİMÖ düzenli KKMM yapma durumuna göre değerlendirildiğinde “duyarlılık” ve“sağlık motivasyonu” puanları düzenli KKMM yapanlarda (10,0±3,0; 28,3±3,4) yapmayanlardan (7,6±2,9; 27,1±4,4) yüksektir (p<0,001; p=0,021). SİMÖ mamografi çektirme yönünden değerlendirildiğinde, “duyarlılık” ve “güven/öz-etkililik” puanları en az bir kez mamografi çektirmişlerde (8,5±3,4; 34,6±8,6), çektirmemişlerden (7,5±3,1; 31,8±9,4) yüksektir (p=0,004; p=0,003).

SONUÇ VE ÖNERİLER

Kırk yaş ve üzerinde olup mamografi çektirmemiş olanların önemli kısmının mamografiyle kanser taraması yapıldığından haberinin olmaması halkın bu konuda bilgilendirilmesi gerektiğini göstermektedir. KKMM’yi düzenli yapanların duyarlılık ve sağlık motivasyonu puanlarının yüksekliği, KKMM hakkında halkın bilgilendirilmesiyle KKMM yapma, tarama hizmetlerini kullanma ve erken tanının artabileceğini göstermektedir. Birinci basamakta uygulanması planlanan kanser tarama hizmetlerinden mamografi çekimlerinin önemli kısmı yataklı tedavi kuruluşlarında yapılmaktadır. Bunun tarama hizmetlerinin kontrolünü zorlaştırabileceği öngörülmektedir.

Anahtar Sözcükler: Sağlık İnanç Modeli, Kendi Kendine Meme Muayenesi, Kanser Tarama, Meme Kanseri