Amaç: Balıkesir il merkezinde bulunan bir mahallede yaşayan 65 yaş ve üzeri bireylerin istismara uğrama düzeylerinin ve ilişkili faktörlerin belirlenmesidir.

Yöntem:

Kesitsel çalışma, Kasaplar mahallesinde yürütüldü. Araştırmanın evreni 65 yaş ve üzeri 819 olup, örnek büyüklüğü Openepi programında %50 prevalans, 1,5 desen etkisi, %4 sapma ve %95 güven düzeyinde 520’dir.

Çalışmanın bağımlı değişkeni, istismara uğramadır. Bağımsız değişkenler, demografik, sosyoekonomik ve sağlık durumuna ilişkin bazı özellikler, günlük yaşam aktivitelerini yerine getirebilme ve genel yalnızlık düzeyidir.

Veriler, Kasım 2018- Mayıs 2019 arasında bireylerle yüzyüze görüşülerek toplandı. Veri toplama aracı olarak 56 soru içeren tanımlayıcı form ve üç tip ölçek kullanıldı. 

Hwalek-Sengstok Yaşlı İstismarı Tarama Testi: Bağımlı değişkenin belirlenmesinde kullanılan tarama testidir. Hwalek ve Sengstock tarafından geliştirilen testin Türkçe geçerlilik ve güvenilirlik çalışmasını Özmete yapmıştır (α= 0.81). On beş sorudan oluşan testten en fazla 15, en az sıfır puan alınabilir. Çalışmada kesme noktası dört alınmış ve 4’den yüksek puanlar istismar ve ihmal vardır şeklinde yorumlanmıştır.

Katz Günlük Yaşam Aktiviteleri Ölçeği: Banyo, giyinme, tuvalet, hareket, boşaltım, beslenme aktivitelerin bağımsız olarak yerine getirilebilmesini ölçer. Katz’ın geliştirdiği ölçeğin Türkçe geçerlilik ve güvenilirlik çalışmasını Arik ve ark. gerçekleştirmiştir (α= 0.83).  Altı soru içeren ölçekten alınan sıfır puan tam bağımlılığı, altı puan tam bağımsızlığı ifade eder.

Ucla Yalnızlık Ölçeği: Russels ve ark. tarafından geliştirilen ölçek, bireylerin genel yalnızlık derecesini ölçer. Yirmi madde içeren ölçekten en yüksek 80, en düşük 20 puan alınabilir. Artan puan, yalnızlık düzeyinin de arttığını yansıtır.  Ölçek, Demir tarafından Türkçe’ye uyarlanmıştır (α= 0.96).

Çalışmada tek değişkenli analizlerde ki-kare ve student t testi kullanıldı. Bu analizlerde anlamlı bulunan değişkenler (p<0.05) binary lojistik regresyon modeline alındı.

Çalışmanın gerçekleştirilebilmesi Balıkesir Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik kurulandan izin alınmıştır    (No: 2018/168).

Bulgular: Çalışmada 524 yaşlıya ulaşıldı. Yaş ortalaması 74.1±6.9 olan çalışma grubunun %50.2’si erkek, %35.8’i lise ve üzeri öğrenime sahip, %45.6’sının kronik hastalığı vardır.  Katılımcıların  Hwalek-Sengstok Yaşlı İstismarı puanı 3.50±2.0, Katz Günlük Yaşam Aktiviteleri puanı 5.58±0.99, Ucla Yalnızlık Ölçeği puanı 50.79±7.12'dir. İstismara uğrama düzeyi %19.5’dir (n= 102). İstismara uğrama riskini, gelirin giderine eşit veya az olması 5.4 kat (p= 0.011), uzun süre ilçe dışındaki yerleşim yerlerinde yaşamak 2.5 kat (p= 0.018), ortaokul ve altı öğrenime sahip olmak 2.1 kat (p= 0.022), uyku sorununun bulunması 1.9 kat (p= 0.023) artırmaktadır. Sahip olunan çocuk sayısının ve günlük yaşam aktivitelerini yerine getirebilme düzeyinin yükselmesinin, istismara uğramaya karşı koruyucu olduğu saptanmıştır (sırasıyla OR= 0.4, p<0.001; OR= 0.5, p<0.001).

Sonuç: Çalışma, her beş yaşlıdan birisinin istismara uğradığını göstermektedir.  Ekonomik sorun, istismar riskini artıran en önemli faktör olarak öne çıkmaktadır. Yaşlılara yönelik hizmetlerin planlanmasında kamusal kapsamlı sağlık ve sosyal politika yaklaşımlarına gereksinim vardır.

Anahtar kelimeler: Yaşlı, istismar, yalnızlık, günlük yaşam aktiviteleri.