Giriş ve Amaç: Dünyada NO2in de içinde olduğu hava kirleticilerinin konsantrasyonlarının arttığı ve insan sağlığını tehdit ettiği bilinmektedir. Motorlu taşıtlar ve binalarda ısınma ve pişirme amacı ile kullanılan yakıtlar büyük şehirlerde en önemli NO2 kaynaklarıdır. Ayrıca sanayi şehirlerinde başlıca bazı termik santraller, sanayi tesisleri ve çöp yakma tesisleri NO2 salınımından sorumludur. Bu çalışmada NO2’den kaynaklanan hava kirliliği düzeylerinin Marmara Bölgesi’nde bulunan illerde meydana gelen ölümler üzerine etkisini araştırmak amaçlanmıştır.

Gereç ve Yöntem: Marmara bölgesinde yer alan 11 ilin (İstanbul, Kocaeli, Edirne, Tekirdağ, Kırklareli, Sakarya, Bilecik, Bursa, Balıkesir, Çanakkale ve Yalova) 2018 yılı nüfus, ölüm ve NO2 değerleri ve AIRQ+ programı kullanıldı. AIRQ+ belirli bir nüfusta hava kirliliğinin morbidite ve mortalite üzerine etkilerinin hesaplanması için DSÖ tarafından geliştirilmiş bir programdır ve yapılan hesaplamalar epidemiyolojik çalışmalar tarafından oluşturulan metodolojilere ve doz-yanıt fonksiyonlarına dayanmaktadır. İllere göre nüfus verileri ve ölüm istatistikleri Türkiye İstatistik Kurumunun Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi veri tabanından elde edildi. Elde edilen ölüm istatistiklerinden dışsal yaralanma ve zehirlenmelere bağlı ölümler çıkartıldıktan sonra ilin nüfusuna bölünerek her il için kaba ölüm hızı (yüz binde) hesaplandı. NO2 düzeyi, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Hava Kalitesi İzlem sitesinden istasyon bazında alınıp; ilde mevcut ve yeterli veri sağlanan bütün istasyonların yıllık ortalamaları toplanıp, istasyon sayısına bölünerek hesaplandı. Programda yer alan DSÖ Avrupa Bölge Ofisi tarafından önerilen NO2 sınır değeri için 20 μg/m3 kabul edildi. NO2’den kaynaklı tüm ölümler için AIRQ+ programı rölatif risk katsayısı 1,041 (%95 Güven Aralığı: 1,040-1,189) olarak belirlendi. İl yüzölçümleri için Harita Genel Müdürlüğü web sayfasından alınan veriler kullanıldı.

Bulgular: İllerin yıllık en yüksek NO2 düzeyleri İstanbul için 43,30 μg/m3, Kocaeli 34,52 μg/m3, Sakarya 30,12 μg/m3, Bilecik 26,57 μg/m3 ve Tekirdağ 24,93 μg/m3 olarak hesaplanmıştır. En düşük NO2 düzeyleri ise Kırklareli için 11,10 μg/m3, Edirne 15,49 μg/m3 ve Çanakkale 15,71 μg/m3 olarak belirlenmiştir. NO2’den kaynaklı hava kirliliğine atfedilen ölüm yüzdesi ise İstanbul için %8.94 (GA %95, RR:4,29-13,46), Kocaeli %5,57 (GA %95, RR:5,57-8,47), Sakarya %3,98 (GA %95, RR:2,65-8,47) ve Bilecik için ise %2,61 (GA %95, RR: 1,23-3,99) olarak saptanmıştır. İstanbul’da NO2’den kaynaklanan hava kirliliğine atfedilen ölüm sayısı 5851 (en düşük kişi sayısı 2500- en yüksek kişi sayısı 7843), Kocaeli’de 445 (en düşük kişi sayısı 212-en yüksek kişi sayısı 677) ve Bursa’da 267 (en düşük kişi sayısı 126-en yüksek kişi sayısı 410) olarak hesaplanmıştır. Hava kirliliğine atfedilen mortalite hızı İstanbul’da yüz binde 34.57, Kocaeli’de yüz binde 23.36, Sakarya’da yüz binde 21.87 ve Bilecik’te ise yüz binde 17.36 olarak saptanmıştır.

Sonuç ve Öneriler: Genel olarak NO2 değerleri DSÖ’nün limit değeri ile uyumludur fakat hava kirliliğinin sağlık etkileri her konsantrasyon değerinde gözlenebilmektedir. Bu nedenle trafikte, sanayide NO2 konsantrasyonlarını minimum düzeyde tutmayı sağlayacak önlemler alınmalı, çevresel etki değerlendirmeleri ve sağlık etki değerlendirmeleri yapılmalıdır.

Anahtar Kelimeler: Hava Kirliliği, AIRQ+, NO2, mortalite