Giriş ve Amaç: Türkiye’de hem tıpta uzmanlık eğitiminde, hem de lisansüstü eğitimde tez hazırlamak zorunlu olup emek yoğun bir süreçtir. Bilimsel çalışma sistematiğinin kazandırılması ve yeni bilgi üretilmesi amacıyla yapılan tezler hazırlanırken ilk aşama tez konusunun belirlenmesidir. Araştırmacıların daha önce yapılmış araştırma sonuçlarını takip ederek, dolaylı yönden araştırma konu eğilimlerini saptamaya çalıştıkları belirtilmektedir. Bu nedenle son yıllarda ağırlık verilen tez konuları sonraki tezler açısından önemli rol oynamaktadır.  Ayrıca ülkemizde araştırmalara ayrılan sınırlı kaynaklar da göz önüne alındığında, az çalışılmış araştırma alanlarının bilinmesi ve öncelikli alanların belirlenmesi oldukça önemlidir. Bu çalışmanın amacı Türkiye’de son 10 yılda halk sağlığı alanında yapılmış tıpta uzmanlık, yüksek lisans ve doktora tezlerinin gözden geçirilmesi ve mevcut durumun ortaya konmasıdır.

Gereç ve Yöntem: Tanımlayıcı tipteki bu araştırma 1.09.2019-25.09.2019 tarihleri arasında yürütülmüş, 01.01.2009-25.09.2019 tarih aralığındaki tezler incelenmiştir. İlgili tezlere Yükseköğretim Kurumu Başkanlığı’nın Ulusal Tez Merkezi internet sayfasındaki “Detaylı Tarama” seçeneğinden “Halk Sağlığı Anabilim Dalı” ve ilgili yıllar seçilerek tıpta uzmanlık tezi, yüksek lisans tezi ve doktora tezlerine ayrı ayrı ulaşılmıştır. Ulaşılan toplam 1007 tezin adı, sayfa sayısı, konusu ve araştırma tipi; yazarın adı, cinsiyeti; danışmanın adı, ünvanı, cinsiyeti, üniversite adı kayıt altına alınmıştır. Tez konuları işçi sağlığı, üreme ve kadın sağlığı, bulaşıcı hastalıklar ve bağışıklama, bulaşıcı olmayan hastalıklar ve yeti yitimi vb. 16 farklı konu başlığı altında değerlendirilmiştir. Verilerin değerlendirilmesinde R istatistik programının 3.4.3 versiyonu kullanılmıştır. Veriler değerlendirilirken sayı, yüzde dağılımları, ortalama, standart sapma gibi tanımlayıcı ölçüler hesaplanmış, tez türüne göre karşılaştırmalar için ki-kare testi, Mann Whitney U ve Kruskal Wallis testi kullanılmıştır. İstatistiksel analizlerde p<0,05 anlamlılık düzeyi olarak kabul edilmiştir.

Bulgular:İncelenen tezlerin %41,3’ü (n=416) tıpta uzmanlık tezi, %44,7’si (n=450) yüksek lisans tezi ve %14,0’ü (n=141) doktora tezi olup, tez öğrencilerinin %67,3’ü (n=678) kadındır. Tez türlerine göre tez öğrencilerinin cinsiyetleri karşılaştırıldığında; tıpta uzmanlık tezi öğrencilerinin %56,2’si (n=234) kadın, yüksek lisans öğrencilerinin %76,0’sı (n=342) kadın ve doktora öğrencilerinin %72,3’ü (n=102) kadındır (p<0,001). Tez danışmanlarının ünvanları değerlendirildiğinde %61,2’si (n=616) profesör, %26,5’i (n=267) doçent ve %12,3’ü (n=124) doktor öğretim üyesi olup, danışmaların %53,2’sinin (n=536) erkek olduğu bulunmuştur.

Tezlerin üniversitelere göre dağılımı incelendiğinde; en çok tez yayınlayan ilk üç üniversite %8,1 ile (n=82) Erciyes Üniversitesi, %7,8 ile (n=79) Dokuz Eylül Üniversitesi ve %5,8 ile (n=58) İstanbul Üniversitesi’dir. Tıpta uzmanlık tezleri içinde en çok tez yayınlayan ilk üç üniversite 25’er (%6,0) tez ile Çukurova Üniversitesi, Dokuz Eylül Üniversitesi ve İstanbul Üniversitesi’dir. Yüksek lisans tezleri içinde en çok tez yayınlayan ilk üç üniversite Erciyes Üniversitesi (n=51, %11,3), Dokuz Eylül Üniversitesi (n=38, %8,4) ve Bülent Ecevit Üniversitesi’dir (n=29, %6,4). Doktora tezleri içinde en çok tez yayınlayan ilk üç üniversite Erciyes Üniversitesi (n=17, %12,1), Dokuz Eylül Üniversitesi (n=16, %11,3) ve İnönü Üniversitesi’dir (n=15, %10,6).

Tez konularının dağılımları incelendiğinde en çok çalışılan ilk üç konu başlığı %20,0 (n=201) ile işçi sağlığı, %11,8 (n=119) ile üreme ve kadın sağlığı  ve %11,6 (n=117) ile bulaşıcı olmayan hastalıklar ve yeti yitimidir. En az çalışılan konu başlıkları ise ağız ve diş sağlığı (n=4, %0,4), tıp eğitimi (n=5,  %0,5) ve toplum beslenmesidir (n=14, %1,4). Tez türlerine göre tez konularınının dağılımları değerlendirildiğinde tıpta uzmanlık tezlerinin %22,4’ünün (n=93) işçi sağlığı, %12,7’sinin (n=53) bulaşıcı olmayan hastalıklar ve yeti yitimi, %11,3’ünün (n=47) üreme ve kadın sağlığı konuları olduğu bulunmuştur. Yüksek lisans tezlerinin %19,1’inin (n=86) işçi sağlığı, %13,8’inin (n=62) üreme ve kadın sağlığı, %10,7’sinin (n=48) çocuk/ergen sağlığı ve okul sağlığı iken, doktora tezlerinin ise %19,9’unun (n=28) sağlık eğitimi ve sağlığın geliştirilmesi, %15,6’sının (n=22) işçi sağlığı ve %14,2’sinin (n=20) bulaşıcı olmayan hastalıklar ve yeti yitimi konuları olduğu bulunmuştur. Tez konularına göre tez öğrencilerinin cinsiyet dağılımları incelendiğinde; üreme ve kadın sağlığı konularında yapılmış tezlerin %85,7’sinin (n=102) kadın tez öğrencileri tarafından yapılması dikkat çekicidir.

Tezlerin araştırma tipleri değerlendirildiğinde %80,8’i (n=814) tanımlayıcı/kesitsel, %7,5’i (n=76) deneysel, %2,9’u (n=29) metodolojik, %2,5’i (n=25) vaka-kontrol, %2,0’si (n=20) nicel ve nitel(karma), %1,9’u (n=19) niteliksel, %1,8’i (n=18) kohort, %0,3’ü (n=3) sistematik derleme/metaanaliz ve %0,3’ü (n=3) ekolojik çalışmadır. Tez türlerine göre araştırma tipleri incelendiğinde; her tez türünde en sık kesitsel tipte araştırma yapılmış olup doktora tezleri içinde deneysel araştırma tipi sıklığının %19,9 (n=28) ile yüksek olduğu dikkat çekmiştir.

Tezlerin sayfa sayısı ortalaması 122,2±48,3 (min:44 – maks:493) olup; doktora tezlerinin sayfa sayısı (Ort:148,7±67,4), yüksek lisans (Ort:108,2±40,1) ve tıpta uzmanlık (Ort:128,4±43,5) tez sayfa sayılarından daha fazladır (p<0,001). Tez öğrencisinin cinsiyetine göre tezlerin sayfa sayıları ortalamaları arasında istatistiksel anlamlı fark bulunmamıştır (Kadın:122,0±47,5; Erkek:122,5±49,9)(p=0,929). Tez danışmanı ünvanına göre tez sayfa sayıları karşılaştırıldığında; tez danışmanı profesör olanların tez sayfa sayısı ortalaması (124,7±49,6); tez danışmanı doktor öğretim üyesi olanlara göre (113,1±43,1) daha yüksek bulunmuştur (p=0,021). Ayrıca tez danışmanı kadın olanların tez sayfa sayısı ortalaması (129,6±51,9); tez danışmanı erkek olanlardan (115,6±43,9) daha fazla bulunmuştur (p<0,001).

Sonuç ve Öneriler:Türkiye’de son 10 yılda halk sağlığı alanında yapılmış tıpta uzmanlık, yüksek lisans ve doktora tezlerinin büyük çoğunluğu tanımlayıcı/kesitsel tipte araştırma olup, en çok işçi sağlığı konusunda araştırma yapılmıştır. Bundan sonra yapılacak olan tezlerin konuları belirlenirken, daha az çalışılan ve eksik kalmış halk sağlığı konularına ağırlık verilmesi ve araştırma tipi olarak da kohort gibi nedensellik konusunda daha yüksek kanıt düzeyine sahip araştırma tasarımlarının yapılması önerilebilir.

Anahtar Kelimeler: Halk sağlığı, tez, tıpta uzmanlık, yüksek lisans, doktora, bibliyometrik araştırma.