Last modified: 2019-10-04
Abstract
Giriş ve Amaç: Türkiye’de toplum ruh sağlığı üzerine yapılan çalışmalar, ana unsur olarak patoloji ve mental sorunların belirli bir bölge ve popülasyon içinde görülme sıklıklarını saptama üzerine odaklanmaktadır. Önleyicilik ve hizmet sunumu üzerine odaklanılmamış ve yapılan çalışmalarda çoğunlukla bireyler üzerinden incelemeler yapılmıştır. Özellikle halk sağlığı alanında toplum ruh sağlığı sorunlarına olan ilginin az olduğu Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı’nın tez merkezi veri tabanında görülmektedir. Bu çalışmanın amacı; Türkiye’de 2000-2017 yılları arasında yapılan toplum ruh sağlığına yönelik araştırmaların, çalışmaların ve hizmet sunan kurumların bir durum analizini gerçekleştirmek, var olan sorunları ve çözüm önerilerini saptamaktır.
Gereç ve Yöntem: Çalışmada iki aşamalı olarak kalitatif yöntemler kullanılmıştır. İlk aşamada 2000-2017 yılları arasında Türkiye’de toplum ruh sağlığı ile ilgili çalışmaların ve toplum ruh sağlığı ile ilgili kurum ve kuruluşların haritalama (mapping) yöntemi ile analizi yapılmıştır. Türkiye’nin toplum ruh sağlığı sistemini oluşturan kişilerin, yapıların, kurumların ve politikaların verileri toplanarak dört ana başlıkta incelenmiştir. Bu başlıklar: Toplum ruh sağlığı hizmetlerinin yönetimi, toplum ruh sağlığı hizmetleriyle ilgili kurumlar, toplum ruh sağlığı alanındaki paydaşlar ve toplum ruh sağlığı alanında var olan literatür ve verilerdir. Araştırmanın 2. aşamasında haritalama sonucunda ortaya çıkan anahtar kişilerle (24 kişiden ulaşılabilen 10 kişi) derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Ayrıca kar topu tekniğiyle anahtar kişilerin önerdiği 11 anahtar kişiyle daha görüşülmüş ve toplamda 21 derinlemesine görüşme yapılmıştır. Tüm görüşmeler yarı yapılandırılmış bir formla gerçekleştirilmiş, kişilerin onayları alınarak ses kaydı yapılmış ve analiz öncesinde ses kayıtları metne dönüştürülmüştür. Görüşmelerin analizinde tematik içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın güvenilirliği triangülasyon, geçerliliği ise katılımcı teyidiyle sağlanmıştır. Çalışma, Dokuz Eylül Üniversitesi Girişimsel Olmayan Araştırmalar Etik Kurulu onayı alınarak gerçekleştirilmiştir.
Bulgular: Bu çalışmada ortaya çıkan başlıca temalar toplum ruh sağlığı hizmetlerinin kalitesiyle ve geliştirilmesiyle ilgili sorunlardır. Ayrıca insangücü, finansman, örgütlenme, mevzuat ve sağlık politikalarındaki yetersizliklere de dikkat çekilmiştir. Toplum Ruh Sağlığı Merkezlerinin (TRSM) geliştirilememesi, kayıt sorunları, vaka yönetimi sorunları ve TRSM’ler arasındaki farklılıkların giderilememesi anahtar kişiler tarafından sıklıkla dile getirilmektedir. Hizmetler ulaşılabilirlik ve kapsayıcılık üzerine yeni yapılanmalara ihtiyaç bulunduğu ortaya çıkmaktadır. Bu noktada özellikle insan gücü yetersizliği sıklıkla gündeme gelmiştir. Buna ek olarak toplum ruh sağlığı hizmetlerinin hastane temelli olmaması gerektiği, hizmetin gündüz bakımı, sosyal destek gibi mekanizmalarla güçlendirilmesi gerektiği ifade edilmektedir.
Sonuç ve Öneriler: Türkiye’de 2019 başı itibarıyla 176 adet TRSM vardır. Buradaki hizmetler olumlu birtakım sonuçlar vermekle birlikte özellikle hizmetin kalitesi, planlanması, örgütlenmesi, insan gücü ve finansmanı açısından yeterli değildir ve geliştirilmesi gerekmektedir. Koruyucu bakışın geliştirilmesi gereklidir. Toplum ruh sağlığı ile ilgili kamuoyunun oluşması için toplum tabanlı araştırma ve projeler desteklenmelidir.
Anahtar kelimeler: Toplum Ruh Sağlığı Merkezi, Toplum Ruh Sağlığı Hizmetleri, Sağlık Hizmetleri Araştırması