Last modified: 2019-10-09
Abstract
Giriş ve Amaç:
Halk Sağlığının konularından biri temiz su sağlanmasıdır. Geçmişten günümüze kentlere uzak bölgelerden su sağlayabilmek amacıyla farklı yöntemlere başvurulmuştur. Sümerli Şair Ludingirra ‘’…şehir yöneticileri bu mahallenin sularına, temizliğine, düzenine ayrı bir özen gösterir. ..ülkemizin havası çok sıcak, yağmuru azdır. Bu yüzden bahçelerdeki bitkiler ve ev halkı için gerekli sular nehirlerden ve kanallardan kil künklerle gelir. Bunların bakımından Şehir Başkanı sorumludur. Hemen her evde şırıl şırıl akan sular hem su gereksinimimizi karşılar, hem de evlere serinlik verir.’’ demektedir. Antik çağ medeniyetleri, kanalizasyon sistemleri, farklı tiplerde su yolları inşa etmişlerdir. Aydın, farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır ve birçok antik kent barındırmaktadır. Bu antik kentler farklı özelliklere sahiptir; yeraltı sularıyla şifa merkezi-Acharaka, liman kenti ve deniz ticareti-Milet, siyasal ve sanatsal açıdan gelişmiş olan Tralles bu kentlerin bazılarındandır.
Bu çalışmanın amacı, Aydın ili sınırları içerisindeki antik kentlerde su yollarının varlığı ile güvenli temiz suya ulaşmak amacıyla ne gibi yöntemler kullandığını ortaya çıkarmaktır.
Gereç ve Yöntem:
Tanımlayıcı tipteki çalışma Nisan-Eylül 2019 arasında gerçekleştirilmiştir. Verilere ulaşmak için; makaleler, kitaplar, resmi kurumların internet sayfaları ve basılı envanterleri incelenmiş, bölge gezileri düzenlenmiş ve Aydın Arkeoloji Müzesi ziyaret edilmiştir. Antik dönemde farklı su yolları tipleri kullanılmıştır; su yolları, açık kanallar, üstleri kapatılmış kanallar, tüneller, çeşitli malzemelerden (toprak, ahşap, taş, kurşun) üretilmiş borulardır. Aydın sınırları içindeki antik kentlerin listesi çıkarılmış, bu kentlerin arasından şehre su sağlamak amacıyla su yolu sistemi kullanılan kentler seçilmiş, hangi tipte su yolu kullandığı çıkarılmıştır.
Bulgular:
Literatür incelendiğinde 27 antik kent olduğu ve şu ana kadar yapılan kazılar ve bilgiler ışığında, bunların arasındaki 12 kente (%44,4) su yolu yapıları olduğu görülmüştür. Suyolu bulunan kentler; Afrodisias, Alabanda, Alinda, Gerga, İasos, Magnesia, Mastaura, Milet, Nysa, Piginda, Priene, Tralles’tir. Su yolu bulunan kentlerin %66,6’sında su kemeri, %58,3’ünde toprak-kil boru, %41,6’sında su sarnıcı, %33,3’ünde taş boru, %16,6’sında su deposu, %8,3’ünde yığma duvar kanallar, %8,3’ünde taş kanallar bulunmaktadır. Su yolu bulunan kentlerin %75’inde birden fazla tipte su yolu kullanılmıştır. Su sarnıcı olanlar; Alabanda, Alinda, Nysa, Magnesia, Milet ve Priene’dir. Hammadde olarak taş ve toprak kullanılmıştır; kurşun boruların kullanımına dair bilgiye ulaşılamamıştır.
Sonuç ve Öneriler:
Aydın antik kentlerinde temiz suya ulaşabilmek için günümüzde kullanılan tekniklerin geçmiş dönemlere dayandığı (su kaynağı-iletim yolu-su toplama-dağıtım şebekesi) ve benzer düzen görülmektedir. Kentlere farklı yollarla getirilen suyun, kent içerisinde büyük oranda kapalı toprak borularla dağıtıldığı anlaşılmaktadır. Bu çalışmada Halk Sağlığı bakış açısı ile konuyu incelediğimizde, antik dönemlerde temiz suyun öneminin bilindiği anlaşılmaktadır. Gelecekte yapılacak kazılar, konu ile ilgili yapılacak araştırmalarla geçmiş dönemlerde kentlerde sağlığa verilen önem ile ilgili daha detaylı bilgilere sahip olabiliriz.Anahtar Kelimeler: ‘Su’, ‘Su yolu’, ‘Aydın İli antik kentleri’, ‘Su kemeri’