İnsan immün yetmezlik virüsü (human immunodeficiency virus-HIV) enfeksiyonu hastalığın ilk farkedildiği 1981 yılından beri dünya genelinde 78 milyon kişiyi enfekte etmiş 30 milyonu aşkın ölüme sebep olmuş, kronik ve yaşamı tehdit eden ciddi bir halk sağlığı sorunudur. HIV, temel olarak hastalığa neden olan mikroorganizmalarla savaşan CD4+ T lenfositleri yok ederek immün sistemi zayıflatır. Tedavi edilmezse CD4+ T lenfosit sayısı zamanla azalır, bunun sonucunda fırsatçı enfeksiyonlar ve kanserlerle seyreden, HIV enfeksiyonunun son aşaması olan edinilmiş immün yetmezlik sendromu (acquired immunodeficiency syndrome-AIDS) gelişir.

HIV enfeksiyonu için ülkemiz düşük prevelans bölgesi olmakla birlikte son yıllarda yeni vaka sayılarındaki ciddi artış endişe uyandırıcıdır.

DSÖ Avrupa bölgesinde 2017 yılında %82'si Doğu Avrupa, %14'ü Batı Avrupa, %4'ü ise Türkiye'nin de içinde bulunduğu Orta Avrupa'da olmak üzere 160 bin yeni HIV vakası meydana gelmiştir [25]. Yeni HIV vakalarının düşük düzeyde olduğu Orta Avrupa'da 2005-2014 yılları arasında ortaya çıkan vakaların %70'inden Polonya (%29), Türkiye (%22) ve Romanya (%20) sorumlu olup, bu bölgede cinsel temas (%28,4 erkekler arası cinsel temas, %26,7 heteroseksüel cinsel temas) başlıca bulaş yoludur.

Türkiye'de resmi rakamlara göre 01.10.1985 ile 01.11.2018 arasında 5.352'si tanı anında AIDS olmak üzere toplamda 20.293 kişi HIV enfeksiyonu tanısı almış olup, 696 ölüm gerçekleşmiştir. Enfekte olmuş kişilerin %79,05'i (16.042) erkek, %19,9'u (4.043 kişi) kadın, %1,02'si (208 kişi) 15 yaş altı çocuktur. Yaş dağılımına bakıldığında başlangıçtan beri enfeksiyon en sık 25-34 yaş aralığında görülmekle birlikte, yapılan çalışmalarda son yıllarda tanı yaşındaki düşmeler dikkati çekmektedir.  Vakaların %84,4'ü T.C. vatandaşı, 15,3'ü ise yabancı uyrukludur. Başlangıçtan beri hakim olan bulaş yolu %49,2 ile cinsel yolla bulaş (%35,1 heteroseksüel, %14,1 homoseksüel ilişki) iken, vakaların %47,1'inde bulaş yolu bilinmemektedir. Damar içi madde kullanımı tüm vakaların %1,2'sinden, çoklu bulaş ise %1'inden sorumludur. Son yıllarda heteroseksüel ilişki ile HIV bulaşı azalırken, homoseksüel ilişki ile bulaş artışı dikkat çekmektedir.

Türkiye'de 01.01.2018 ile 11.01.2018  arasında (10 aylık sürede) 77'si tanı anında AIDS olmak üzere 2.199 kişi HIV enfeksiyonu tanısı almış olup, enfekte kişilerin %82,7'si (1820 kişi) erkek, %16,5'i (364 kişi) kadın ve %0,6'sı (15 kişi) çocuktur (<15 yaş). Aynı dönemde 18 AIDS nedenli ölüm gerekleşmiştir. Enfeksiyonun en sık görüldüğü yaş 25-34 arasıdır. Vakaların %84,03'ü T.C. vatandaşı, %15,2'si ise yabancı uyrukludur. Bulaşların %46,9'u cinsel yolla (%30,1 heteroseksüel ilişki, %16,8 homoseksüel ilişki) gerçekleşmiştir. Damar içi madde kullanımı tüm vakaların %0,75'inden, anneden bebeğe bulaş %0,40'ından, kan transfüzyonu %0,20'sinden, çoklu bulaş ise %1,20'sinden sorumludur. Vakaların %50,1'inde bulaş yolu bilinmemektedir. Ülkemizde 2010 yılına kıyasla 2017 yılında yeni vaka sayılarında %425, ölümlerde ise %6,8 artış meydana gelmiştir.

Enfeksiyonun belirgin semptomlar vermeyen uzun bir döneminin olması, kişilerin özellikle de HIV yönünden yüksek risk taşıyan grupların cinsel sağlık ile ilgili konularda hekime başvurmaktan kaçınmaları, tarama programlarındaki yetersizlik ve kayıt sistemlerindeki sorunlar nedeniyle ülkemizde verilerin gerçek rakamların çok altında kaldığı düşünülmektedir.

1- Özaras G,  Özyurda F. Quality of life and influencing factors in patients with a gynaecologic cancer diagnosis at Gazi University, Turkey. Asian Pac J Cancer Prev, 2010; 11(5): 1403-8.

2- Özyurda F, Willke A, Dalgıç N. RİA Kullanan ve Kullanmayan Kadınlarda Servikal Akıntıda Bakteriyolojik Analiz Sonuçları. Sağlık ve Sosyal Yardım Vakfı Dergisi, 1992; sayı:3, s:52-59

3- Özdemir O, Ocaktan E, Çalışkan D,  Özyurda F. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Aile Planlaması Ünitesine 1999-2002 Arasında Yapılan Başvuruların Değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 2004; 57(4): 195-203.