Giriş ve Amaç: Genel sağlık sorunlarından biri olan ağız ve diş sağlığı ile ilgili sorunlar, engelli çocuklarda yaşıtlarına göre daha sık görülmektedir. Yapılan araştırmalarda engelli çocukların ağız hijyeninin kötü olduğu ve tedavi edilmemiş çürük oranının, sağlıklı çocuklara göre daha yüksek olduğu bulunmuştur. Engelli çocukların öz bakımlarının yeterli olmayışı, bakım verenlerin genel sağlık problemlerine odaklanarak, ağız ve diş sağlığını ihmal etmesi gibi nedenler bu sonuca yol açmaktadır. Ayrıca bu çocuklarda kooperasyon güçlüğü yaşanması, ağız ve diş sağlığı problemlerinin tedavi edilebilirliğini de azaltmaktadır. Koruyucu diş hekimliği uygulamalarına verilen önemin artması ve yaygınlaşması, bu konuda daha fazla risk taşıyan ve hizmete ulaşmada güçlük yaşayan engelli bireylerde, diş çürüğü ve buna bağlı hastalıkları önleyerek hayat kalitelerinin artmasını sağlayacaktır.

Çalışmamızda Burdur ilindeki tüm rehabilitasyon merkezlerine kayıtlı 5-19 yaş engelli bireylerin ağız diş sağlığı durumları ve tedavi gereksinimlerinin tespit edilmesi, koopere olan bireylerin koruyucu ağız diş sağlığı uygulamalarının ve basit periodontal tedavilerinin yapılması amaçlanmıştır.

Gereç ve Yöntem: Tanımlayıcı tipte olan çalışmamız, Burdur ilinde Milli Eğitim Müdürlüğüne bağlı beş, Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğüne bağlı bir olmak üzere toplam altı rehabilitasyon merkezinde, 29 Temmuz- 27 Ağustos 2019 tarihleri arasında gerçekleşmiştir. Bu tarihler arasında rehabilitasyon merkezlerinde 5-19 yaş arası bulunan 290 kişi çalışmanın evrenini oluşturmaktadır. Örneklem hesabı yapılmamış olup, evrenin tamamına ulaşılması hedeflenmiştir. Çalışmamıza toplam 286 kişi katılmıştır. Koopere olan tüm bireylerin koruyucu ağız diş sağlığına yönelik muayene ve uygulamaları gerçekleştirilmiştir. Bireylerin algısı yüksekse, kendisine ve birlikte geldiği kişiye, ağız hijyeni ile diş fırçalama eğitimi verilmiştir.

Merkezlerde bir oda koruyucu ağız diş sağlığına yönelik muayene ve uygulamalar ile periodontal sağlığa yönelik işlemlerin yapılabilmesi için hazırlanmış, mobil diş üniti kurulmuştur. Her merkezde en az bir diş hekimi ve üç sağlık personeli koruyucu ağız diş sağlığına yönelik tarama ve uygulamaları (anket, muayene, detartraj, diş yüzey temizliği, fissür sealant, florürlü vernik) gerçekleştirmiştir.

Veriler Sağlık Bakanlığı’nın KADS (Koruyucu Ağız Diş Sağlığı) Programı Muayene Takip Formu’ndan yararlanarak hazırlanan, yaş, cinsiyet, anne ve baba eğitim durumu, diş fırçalama sıklığı, diş doktoruna gitme nedenleri gibi sorulardan oluşan, muayene bulguları ve yapılan işlemlerin de kaydedildiği, anket formu kullanılarak toplanmıştır. Veriler Burdur İl Sağlık Müdürlüğü’nün bilgisi dahilinde kullanılmıştır. Veriler SPSS 21.0 paket programı kullanılarak analiz edilmiş olup, tanımlayıcı istatistiklerde sayı ve yüzdeler verilmiştir.

Bulgular: Çalışmamızda ulaşılabilirlik hızı 98.6’dır. Çalışmamıza katılanların %45,1’i kadındır. Yaş dağılımları incelendiğinde %25,5 ‘inin 5-9 yaş, %42,7’sinin 10-14 yaş ve %31,8’inin 15-19 yaş arasında olduğu bulunmuştur. Çocuğa refakat eden anne / baba’nın eğitim durumları değerlendirildiğinde; %54,3’ünün ilkokul ve altı, %15,7’sinin ortaokul ve %30,0’ının lise ve üzeri eğitim aldığı bulunmuştur. Çocukların %31,1’inin diş hekimine hiç gitmediği, %35,3’ünün ağrı ve yakınması olduğunda ve %14,7’sinin tedavi ve takipler nedeniyle diş hekimine gittiği saptanmıştır. Yakınması olmadan, yılda en az bir kez düzenli olarak diş hekimine başvurma sıklığı %11,9’dur. Çalışmaya katılan çocukların %26,9’u hiç dişlerini fırçalamazken, günde 2-4 kez dişini fırçalama sıklığı %8,4 olarak bulunmuştur. Muayene sonuçlarına göre çocukların %13.6’sında diş eti kanaması,  %31,8’inde çürük diş, %17.5’inde kayıp diş tespit edilmiştir. Çocukların %15,4’ünün en az bir tane dolgulu dişi olduğu saptanmıştır. Muayene edilen çocukların %10,4’üne florürlü vernik, %10,8’ine diş yüzeyi temizliği (DYT), %5,9’una fissür sealant, %4,5’ine detartraj,  %1,4’üne detartraj ve diş yüzeyi temizliği (DYT) uygulanmıştır. Çalışmaya katılan tüm çocuklara diş fırçası hediye edilmiş olup, uygulamalı olarak diş fırçalama eğitimi verilmiştir.

Sonuç ve Öneriler: Çalışmamızda çürük diş, dolgulu diş prevalansı yüksek, diş hekimine başvurma sıklığı ve diş fırçalama alışkanlığı düşük bulunmuştur. Ağız diş hastalıkları açısından yüksek risk grubunda olan ve hizmete ulaşmada güçlükler yaşayan engelli bireylere yönelik bu tür, yerinde uygulama ve eğitimlerin yaygınlaştırılarak artırılması, çürük ve periodontal hastalıkların oluşumunun önlenmesini sağlayarak, engellilere kaliteli bir sağlık hizmeti sunumu sağlayacaktır. Ülkemizde engellilere yönelik, özellikle koruyucu ağız diş sağlığı çalışmalarının artırılması ve geliştirilmesi gerekmektedir.