Giriş ve Amaç. Obezite küresel boyutta önemli bir halk sağlığı sorunudur. Obezitenin tedavisinde yaşam tarzı değişikleri ve tıbbi tedavi birlikte kullanılmaktadır. Tedavide, öncelikle yaşam tarzı değişikliklerinin uygulanması, gerekli durumlarda tıbbi tedaviye geçilmesi önerilmektedir. Öte yandan, yaşam tarzı değişikliklerinin, ruhsal sağlığın ve yaşam kalitesinin geliştirilmesinde de etkili olduğu bildirilmektedir. Bu araştırma, ağırlığı normalin üstünde olan üniversite öğrencilerine Sağlığı Geliştirme Modeline göre verilen eğitimin, öğrencilerin beslenme ve fiziksel aktivite ile ilgili bilgi, tutum ve davranışlarına etkisini değerlendirmek amacıyla yapılmıştır.

Gereç ve Yöntem. Bu müdahale araştırmasında öntest - sontest kontrol gruplu deneme modeli uygulandı. Araştırma, Amasya Üniversitesi Fen–Edebiyat Fakültesi ve Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulunda, 2017–2018 eğtim–öğretim yılında yapıldı. Araştırma için Erciyes Üniversitesi Klinik Araştırmalar Etik Kurulundan etik onay ve Amasya Üniversitesi Rektörlüğünden idari izin alındı. Araştırma iki aşamada gerçekleşirildi. Araştırmanın birinci aşamasında, Fen–Edebiyat Fakültesi ve Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu öğrencileri sınıflarında araştırmacılar tarafından ziyaret edilerek araştırma hakkında bilgilendirildi ve sözel onamları alındı. İki okuldaki toplam 2320 öğrenciden 1676’sına ulaşıldı. Öğrencilere sosyodemografik anket formu, Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği (SYBDÖ) ve Uluslararası Fiziksel Aktivite Anketi (UFAA) uygulandı. Ayrıca, boy ve ağırlık ölçümleri yapıldı. Sosyodemografik anket formu 43, SYBDÖ 52, UFAA kısa formu 7 sorudan oluşmaktadır. SYBDÖ toplam puanı 52–208 arasında değerler almaktadır. Ölçeğin, manevi gelişim, sağlık sorumluluğu, fiziksel aktivite, beslenme, kişilerarası ilişkiler ve stres olmak üzere altı alt boyutu vardır. Toplam puan ve alt boyut puanları için kesim noktası yoktur. Yüksek puanlar kişinin daha uygun yaşam biçimlerine sahip olduğunu göstermektedir. UFAA, ağır fiziksel aktivite, orta şiddette fiziksel aktivite ve yürüyüş olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Belli fiziksel aktiviteleri yapma sıklığı ve süresine göre MET skorları hesaplanmaktadır. MET skorları sınıflandırılarak; inaktif, minimal aktif ve çok aktif olmak üzere üç kategoriye ayrılmaktadır. Araştırmanın birinci aşaması sonucunda, BKİ≥25 olan toplam 294 öğrenciden 292’si araştırmanın ikinci aşamasına katılmayı kabul etti. Bu öğrencilerden 146’sı müdahale grubuna, 146’sı kontrol grubuna alındı. Müdahale grubundaki öğrencilere, Sağlığı Geliştirme Modeline uygun olarak, sağlıklı yaşam biçimi davranışları ile ilgili eğitim verildi. Eğitimden üç ay sonra aynı anket ve ölçekler yeniden uygulandı. Müdahale grubundan 134, kontrol grubundan 132 kişi ile ilgili veriler analiz edildi. Nicel verilerin normal dağılıma uygunluğu Kolmogorov - Simirnov testi ile test edildi. Verilerin analizinde; unpaired t testi, paired t testi, Mann Whitney U testi ve Wilcoxon T testi; Pearson ki kare testi ve McNemar testi kullanıldı.

Bulgular. Müdahale grubunun %60.5’i, kontrol grubunun %58.2’si kadındır. Yaş ortalaması müdahale grubunda 21.0±3.6 yıl, kontrol grubunda 21.1±4.5 yıl bulunmuştur. Yaş ve cinsiyet dağılımı açısından gruplar arasında önemli bir fark bulunmamıştır. Sontestte, müdahale ve kontrol gruplarında, ‘SYBDÖ toplam puanı’ ile ‘sağlık sorumluluğu’, ‘fiziksel aktivite’ ve ‘beslenme’ alt boyut puanlarında önemli ölçüde artış saptanmıştır. ‘SYBDÖ toplam puanı” ile ‘sağlık sorumluluğu’ ve ‘beslenme’ alt boyutlarında müdahale grubundaki artış, kontrol grubuna göre önemli ölçüde yüksek bulunmuştur. Eğitim sonrasında, UFAA “toplam skoru” ve “yürüme” alt boyutu skorundaki artış müdahale grubunda kontrol grubuna göre önemli ölçüde yüksek bulunmuştur. Eğitim sonrasında, müdahale ve kontrol gruplarının BKİ değerlerinde anlamlı bir değişiklik olmamıştır.

Sonuç. Üniversite öğrencilerine Sağlığı Geliştirme Modeline göre verilen eğitim, öğrencilerin özellikle sağlık sorumluluğu, beslenme ve fiziksel aktivite ile ilgili tutum ve davranışlarında önemli ölçüde iyileşme sağlamıştır. Kontrol grubunda da üç aylık sürede beslenme ve fiziksel aktivite ile ilgili puanlarda önemli ölçüde yükselme olmuştur. Kontrol grubundaki bu değişim, müdahale grubundaki öğrencilere verilen eğitimin diğer öğrencileri de etkilemesine bağlı olabilir. Tüm üniversite öğrencilerine, sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını geliştirmeye yönelik eğitimler planlanmalıdır.

Anahtar Kelimeler: Öğrenci, Sağlığı Geliştirme Modeli, Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları, Beslenme, Fiziksel Aktivite

Bu çalışma Erciyes Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından TDK-2018-7973 No’lu proje olarak desteklenmiştir.