Hava kirliliği, havanın doğal özelliklerini değiştiren çeşitli gazlar ve katı maddeler ile kirlenmesidir ve önemli bir halk sağlığı sorunudur.  DSÖ’ne göre, insan nüfusunun %91’i sağlıklı bir çevrede yaşamamaktadır.  Dünya genelinde 2016 yılında dış ortam hava kirliliği nedeniyle 4,2 milyon erken ölüm olduğu tahmin edilmektedir (1). Türkiye’de ise her yıl yaklaşık 60 milyon kişi kirli havaya maruz kalmaktadır (2).

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 207 hava kalitesi izleme istasyonu (HKİİ) ile hava kalitesi ölçümleri yapmakta ve internet aracılığıyla yayınlamaktadır. Bu istasyonlarda PM_2,5, PM₁₀, NO, SO₂, NO₂, NO_X, CO ve O₃ parametreleri ölçülmesi hedeflenmesine rağmen sadece 27 istasyonda tamamı ölçülmektedir. Örneğin HKİİ’nin sadece 80’inde PM_2,5 ölçümü yapılmaktadır (3). Halbuki partikül maddelerin boyu ile sağlığa olumsuz etkileri arasında ilişki vardır (4). Ayrıca Türkiye’de PM_2.5 için yasal bir sınır da belirlenmemiştir (5). Kirleticilerin yüksek olması beklenen Kocaeli Dilovası ve Gebze OSB dâhil 12 istasyonda PM₁₀, Kocaeli Dilovası OSB1 ve 2’nin içinde olduğu 18 istasyonda SO₂ ölçümü yapılmamaktadır. HKİİ’nin 43’ünde NO, 42’sinde NO₂, 44’ünde NO_X, 95’inde O₃, 121’inde CO ölçümleri yapılmamaktadır  (3).

Hava kalitesi izleme istasyonlarının en az % 90 oranında veri sağlaması gerekmektedir (5). Ancak ölçüm yapılan istasyonların önemli bir kısmında ölçümlerin yetersiz olması sorun olarak karşımıza çıkmaktadır (2,6,7,8). TMMOB’nin raporuna göre; 2018 yılında PM₁₀ ölçümlerinin gerçekleştirildiği istasyonların %38’inde,  PM_2,5 ölçümü yapılan istasyonların %69’unda güvenli veri alımı yoktur. SO₂ ölçümü yapan  istasyonların %44’ünde, NO₂ ölçümü yapan  istasyonların %56’sında, NO_X ölçümü yapan  istasyonların %57’sinde, CO ölçümü yapan  istasyonların %63’ünde, O₃ ölçümü yapan  istasyonların %57’sinde güvenli veri alımının olmadığı belirlenmiştir (2). Güvenli veri alımının olmaması, bu istasyonların çevresinde bulunan bölgelerde hava kalitesinin izlenemediği ve sağlıklı değerlendirme yapılamadığı anlamına gelmektedir.

İstasyonların yer seçimi ölçümlerde etkili olabilecek bir faktördür. İstasyonların şehrin en az kirli alanlarına yerleştirilmesi durumunda kirleticilerin tamamı güvenilir ve düzenli bir şekilde ölçülse dahi hava kirliliğinin boyutları değerlendirilemeyecektir (8,9,10). İzmir’de yapılan bir çalışmada; istasyon yer değişimi yapılmasını takip eden dönemde kirlilik düzeyinde azalma tespit edilmiştir. Bu durumun yalnızca kirlilik azaltıcı önlemlere dayalı olmadığı istasyon yer değişikliğine bağlı olabileceği belirtilmiştir (9). İstasyonların yer seçiminde; izleme amaçları, alandaki emisyonlar ve kaynaklar, meteoroloji ve topoğrafya, mevcut hava kalitesi verileri, model simülasyonları, demografik veriler ve ölçüm yeri koşulları dikkate alınmalıdır (11).

Sonuç

Bir sağlık sorununun çözümünde ilk basamak mevcut durumun doğru olarak ortaya konmasıdır. Bu bağlamda; ölçüm istasyonu yerleri seçilirken uygun modelleme yöntemlerinin kullanılması, kriter hava kirleticilerinin tüm istasyonlarda ölçümünün sağlanması ve bu ölçümlerin düzenli, güvenilir yapılması gerekmektedir.

Anahtar kelimeler: Hava kirliliği, hava kalitesi izleme istasyonları, hava kirleticileri ölçümleri.

Kaynaklar

1. Ambient air pollution - a major threat to health and climate (online). Available at:https://www.who.int/airpollution/ambient/en/ Accessed September 26, 2019.
2. TMMOB Çevre Mühendisleri Odası. Hava Kirliliği Raporu – 2018 (online). Erişim adresi:http://cmo.org.tr/resimler/ekler/9d62b3a2bb620a4_ek.pdf Erişim 26.09.2019.
3. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Hava İzleme İstasyonları Web  Sitesi (online). Erişim adresi:http://mobil.havaizleme.gov.tr/Default.ltr.aspx Erişim 26.09.2019.
4. Hava Kirliliği ve Sağlık Etkileri  (online). Erişim adresi:https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/?option=com_content&view=article&id=650:hava-kirlili%C4%9Fi-ve-sa%C4%9Fl%C4%B1k-etkileri&catid=633:%C3%A7evre-sa%C4%9Fl%C4%B1%C4%9F%C4%B1-birimleri-%C3%A7ed&lang=tr-TR Erişim 26.09.2019.
5. Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (online) Erişim adresi:http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.12188&MevzuatIliski=0 Erişim 27.09.2019.
6. Mayda AS, Yılmaz M. Düzce Hava Kalitesi İzleme İstasyonu 2007-2011 Yılları Arası Verilerinin Değerlendirilmesi. TAF Prev Med Bull 2013;12(1):11-8.
7. Yılmaz M. Manisa Merkez ve Soma İlçesi 2017 yılı hava kalitesi verilerinin değerlendirilmesi. Kocatepe Tıp Dergisi 2019;20: 77-82.
8. Temiz Hava Hakkı Platformu. Hava Kirliliği ve Sağlık Etkileri Kara Rapor (online). Erişim adresi: http://www.ttb.org.tr/userfiles/files/Hava-Kirlilig%CC%86i-ve-Sag%CC%86l%C4%B1k-Etkileri-Kara-Rapor-2019.pdf Erişim 27.09.2019.
9. Doğan F, Kitapçıoğlu G. İzmir ilinde hava kirliliğinin yıllar itibariyle karşılaştırılması. Ege Tıp Dergisi 2007;46(3) : 129 -133.
10. Hacıoğlu HA. Kütahya Bölgesinde Hava Kalitesi İzleme İstasyonları İçin Yer Seçimi ve İstasyonlarda Ölçülen Kirleticilerin Zamansal Değişimleri (Yüksek lisans tezi) (online). Erişim adresi: http://libra.anadolu.edu.tr/tezler/2015/383899.pdf Erişim 08.10.2019.
11. Hava Kalitesi İzleme Metodolojileri ve Örneklem Kriterleri (online). Erişim adresi: http://www.titas.com.tr/library/hava_kalitesi_olcum_metodlari.pdf Erişim 08.10.2019.