Giriş ve Amaç

Gıda okuryazarlığının arttırılması kronik hastalık yükünün azaltılmasında etkin yollardan biri olarak gösterilmektedir. Bu çalışmada Algılanan Gıda Okuryazarlığı (AGOY) Ölçeğinin Türkçeye uyarlanması, psikometrik özelliklerinin incelenmesi amaçlanmaktadır.

Gereç ve Yöntem

Metodolojik tipteki araştırmanın evrenini Balıkesir il merkezinde bir mahallede yaşayan 18 yaş ve üzeri yetişkinler oluşturmaktadır. Araştırmanın örnek büyüklüğünün ölçek madde sayısının en az 5-10 katı olması hedeflenmiş, toplamda 391 yetişkine ulaşılmıştır.  Veriler toplanmadan önce Balıkesir Üniversitesi Tıp Fakültesi Klinik Araştırmalar Etik Kurul’undan onay alınmıştır. Araştırmanın verileri sosyodemografik ve beslenmeye ilişkin özelliklerin sorgulandığı Kişisel Bilgi Formu, Kısa Öz Kontrol Ölçeği, Barat Dürtüsellik Ölçeği-11 ve AGOY ölçeği kullanılarak yüz yüze görüşme tekniğiyle toplanmıştır. Algılanan Gıda Okuryazarlığı Ölçeği bireylerin yiyecekleri sağlıklı bir şekilde planlamak, yönetmek, seçmek, hazırlamak ve yemek için bilgi, beceri ve davranış dahil olmak üzere gıda okuryazarlığı düzeylerini belirlemek amacıyla geliştirilmiştir. Sekiz alt boyuttan, toplam 29 sorudan oluşan ölçek beşli likert tipindedir. Ölçekte tüm maddelerden alınan puanların toplamı AGOY düzeyini göstermekte, yüksek puanlar AGOY düzeyinin yüksekliğini ifade etmektedir. Ölçek maddelerinin Türkçeye uyarlamasında standart yöntemler kullanılmıştır. Veri analizinde SPSS 25.0, Lisrel 9.1, STATA 14 istatistik paket programları kullanılmıştır. Veri analizinde ölçek maddelerine ilişkin tanımlayıcı istatistikler hesaplanmış, güvenilirliğin değerlendirilmesinde iç tutarlılık için Cronbach’s alfa değerleri, yanıt değişmezliği için test-tekrar test analizinde sınıf içi korelasyon katsayısı ve madde toplam korelasyonları hesaplanmış, geçerliliğin çözümlemesinde doğrulayıcı faktör analizi, korelasyon ve doğrusal regresyon analizi kullanılmıştır.

Bulgular

Katılımcıların yaş ortalaması 36,9±15,1’dir, %50,6’sı kadın, %47,3’ü evli, %46,8’i üniversite mezunudur. Yetişkinlerin Beden Kütle İndeksi (BKİ) ortalaması 25,2±4,3 (Min:15,0, mak:37,2) kg/m^2’dir, %28,6’sının fiziksel aktivite düzeyi düşüktür.  Katılımcılar arasında en sık beyaz ekmek (%65,5) ve zeytinyağı (%51,2) tüketilmektedir, hiç sebze, meyve tüketmeyenlerin oranı sırasıyla %17,1, %35,3’tür.

Alt boyutların iç tutarlılık katsayısı olan Cronbach’s alfa değeri Yiyecek hazırlama becerileri, Karşı koyabilme ve direnç, Sağlıklı atıştırmalık tipleri, Sosyal ve bilinçli yeme, Gıda etiketlerinin incelenmesi, Günlük beslenme planı, Sağlıklı yiyecek için harcama, Sağlıklı gıda bulundurma ve ölçek toplamı için sırasıyla 0,84, 0,70, 0,76, 0,61, 0,89, 0,69, 0,90, 0,92 ve 0,83’tür. Test-tekrar test sınıf içi korelasyon katsayısı 0,80 ile 0,96 arasındadır.  dağılmaktadır. Doğrulayıcı faktör analizi uyum iyiliği değerleri RMSEA=0,062, CFI=0,93, standardize  RMR=0,069’dur. Ölçek boyutlarının her birisinin AGOY ile korelasyonu r=0,309-0,717 arasındadır.  AGOY ile dürtüsellik arasında (r=-0,437) negatif yönde, AGOY ile öz kontrol arasında (r=0,427) pozitif yönde birliktelik mevcuttur. Ayırt edici geçerlilikte AGOY ile düşük fizik aktivite düzeyi, kötü beslenme alışkanlıkları, yüksek BKİ değerinin anlamlı olarak ilişkili olduğu saptanmıştır.

Sonuç ve Öneriler

Algılanan Gıda Okuryazarlığı ölçeği Türk toplumuna uyarlanmış, geçerli ve güvenilir bir ölçektir. Ölçeğin psikometrik özellikleri uyumlu ve ayırt edicidir. Ölçeğin gıda okuryazarlığı düzeyinin belirlenmesinde kullanılması önerilebilir.

Anahtar Kelimeler: Gıda okuryazarlığı, Geçerlilik, Güvenilirlik.