Giriş ve amaç

Aşırı tuz tüketiminin hipertansiyon, kalp hastalıkları ve inme başta olmak üzere birçok hastalıkta önemli bir risk faktörü olduğu bilinmektedir. Bu hastalıklara yönelik müdahale stratejilerini belirlemede toplumun tuz tüketimine ilişkin bilgi ve alışkanlıklarının da bilinmesi gerekmektedir. Bu çalışmada, Kayseri İl Merkezindeki Aile Sağlığı Merkezlerine (ASM) başvuran bireylerin tuz kullanımıyla ilgili bilgi, tutum ve davranışlarının belirlenmesi ve etkileyebilecek bazı faktörlerin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.

Gereç ve yöntem

Kesitsel nitelikte olan bu çalışmanın evrenini 2018 yılı Nisan ayında Kayseri’deki 4 merkezi ilçede bulunan ASM’lere başvuranlar oluşturmakta olup, bu tarihte ilgili ASM’lere başvuran ve çalışmaya katılmayı kabul eden 18 yaş üzeri 1470 kişide yürütülmüştür. Veriler, araştırmacılar tarafından literatüre uygun olarak hazırlanan ve sosyo demografik özellikler ile bireylerin tuz tüketimi hakkında bilgi, tutum ve davranışlarını içeren  38 soruluk bir anket ile toplanmıştır.

Çalışma için Erciyes Üniversitesi Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’ndan etik onay alınmış ve anketler çalışmaya katılmayı kabul eden bireylere yüz yüze görüşme yöntemiyle doldurulmuştur. Elde edilen veriler bilgisayarda SPSS programında değerlendirilmiş, nitel veriler sayı ve yüzde ile, nicel veriler ortalama ve standart sapma ile verilmiştir. Karşılaştırmalı analizlerde ki kare testi kullanılmış ve p<0.05 değerleri anlamlı kabul edilmiştir.

Bulgular

Araştırma grubunun yaş ortalaması 42.5 ± 15.8 yıl olup, %50.2’si kadındır.  Çalışmaya katılanların % 10.9’ u herhangi bir okul bitirmemişken % 31.2’si yüksekokul mezunudur; % 29.3’ü ilçede, % 5.0’ı köy veya kasabada oturmaktadır; %’si 12.7 ekonomik durumunu kötü veya çok kötü olarak ifade etmiştir.

Günlük tüketilmesi gereken tuz miktarının 6 gramın altında olması gerektiğini katılımcıların % 25.4’ü doğru bilirken, fazla tuzlu yiyeceklerin sağlığa olumsuz etki edeceğini düşünenlerin oranı % 77.4’dür. Hem tuz miktarını doğru bilenlerin hem de sağlığı olumsuz etkileyeceğini belirtenlerin oranı; gençlerde, üniversite mezunlarında ve ekonomik durumu iyi olanlarda daha yüksek; köy-kasabada yaşayanlarda ve geniş aileye mensup olanlarda ise daha düşüktür (p<0.05). Hipertansiflerin bilgi düzeyleri normotansiflerle benzerdir.

Araştırmaya katılanların % 23.1 yiyecekleri tuzlu veya çok tuzlu tükettiğini, % 37.9’u evde yemek pişirilirken yemeklere sık sık veya her zaman tuz eklendiğini, % 14.8’i lokantada yediği yemeklere sık sık veya her zaman ilave tuz attığını, % 8.5’i de sık sık veya her zaman yemeğin tadına bakmadan tuz eklediğini belirtmiştir. Ekonomik durumun kötülüğü, eğitim düzeyinin düşüklüğü ve geniş aileye mensup olma bu parametreleri olumsuz etkilerken; ilerleyen yaş ve hipertansif olma “daha az ve dikkatli” tuz tüketimi ile ilişkili bulunmuştur (p<0.05).

Tuz ve tüketimi hakkında katılımcıların % 26.5’i doktor, hemşire vb. sağlık görevlisinden herhangi bir bilgi aldığını ifade etmiştir; Tv, gazete, dergi vb.den konuyla ilgili program veya yazıları takip ettiğini belirtenlerin oranı ise % 19.1’dir.

Sonuç ve öneriler

Katılımcıların yaklaşık dörtte üçü günlük alınması gereken tuz miktarını doğru bilmemektedir. Ekonomik durumu kötü, geniş aile mensubu ve eğitimsiz kişiler fazla ve yanlış şekilde tuz kullanmakta ve zararlarını yeterince bilmemektedir. Bilgilenme kaynağı olarak sağlık personelinin kullanımı yetersizdir.

Aile Sağlığı Merkezlerine herhangi bir nedenle başvuruları sırasında fırsat yaratılarak verilecek olan eğitim/bilinçlendirme etkinlikleri ile kişilerin doğru miktarda ve doğru şekillerde tuz tüketiminin sağlanması önerilebilir. Özellikle eğitim seviyesi düşük, ekonomik durumu kötü olanlar ve geniş aileler için müdahale çalışmaları yapılabilir.