Giriş ve Amaç: Türkiye’de, kişilerin ekonomik gücüne ve isteğine bakılmaksızın, ortaya çıkacak hastalık riskine karşı, toplumun bütün fertlerinin sağlık hizmetlerinden eşit, ulaşılabilir ve etkin bir şekilde faydalanmasını sağlamak amacıyla 2012 tarihinde tüm ülke nüfusunu kapsayacak şekilde genel sağlık sigortası (GSS) sistemi uygulanmaya başlanmıştır. Bu çalışmanın amacı, GSS uygulaması sonrası hanehalkı sağlık harcamalarının değişimini incelemektir.

Gereç ve Yöntem: Çalışmamız, TÜİK tarafından 2007-2016 yılları arasında kesitsel tipte yıllık olarak uygulanan ve ulusal düzeyde temsiliyeti bulunan Hanehalkı Bütçe Anketi Araştırması’nın ikincil veri analizidir. On yıldaki toplam örneklem, 100899 haneyi kapsamaktadır.

Bağımsız değişkenimiz zamandır. GSS öncesi (2007-2011) ve sonrası (2012-2016) beş yıllık iki dönem karşılaştırılmıştır. Bağımlı değişkenlerimiz; hanelerin sağlık harcaması yapma durumu, sağlık harcaması miktarı (sağlık TÜFE değerlerine göre 2016 yılı rakamlarını yansıtacak şekilde düzeltilmiştir), aylık tüketim harcamaları içindeki sağlık payı ve tüketim harcaması içinde sağlık payının %10’u ve %20’yi aşması şeklinde iki düzey olarak belirlenen katastrofik sağlık harcaması yapma durumudur.

Sağlık harcaması miktarı ve tüketim harcaması içindeki sağlık payı verilerinin dağılımındaki çarpıklığını azaltmak için logaritmik dönüşüm uygulanmıştır Yorum kolaylığı için sonuçlar orijinal ölçeklerine geri dönüştürülerek sunulmuştur.  İstatistiksel analizlerde nominal değişkenler için Ki-kare Testi, sürekli değişkenler için ise Bağımsız T Test kullanılmıştır. P<0,05 olması anlamlı kabul edilmiştir. Çalışma için etik onay alınmıştır.

Bulgular: Türkiye’de 2007’den 2016 yılına 5 yaş altı çocuk bulunan hane oranı (%33,0’dan %21,8’e) düşerken; 65 yaş üstü fert bulunan hane oranı (%20,6’dan %22,9’a) yükselmiştir. Ayrıca engelli fert bulunan hane oranı (%11,3’den %16,1’e) artmıştır. Kişi başına düşen ortalama gelir 1464 TL’den 1963 TL’ye çıkmıştır (%34 artış). Sigortasız fert bulunan hane oranı ise %21,6’dan %9,6’ya gerilemiştir.

GSS öncesi dönemde hanelerin %59,3’ü sağlık harcaması yaparken, sonrasında %63,4’e çıkmıştır. Sağlık harcaması yapan hanelerin ortalama harcaması ise  %73 artış ile 25,18 TL’den 36,10 TL’ye artmıştır. Sağlık harcaması yapan hanelerin tüketim harcaması içindeki sağlık payı %1,23’den, %1,28’e yükselmiştir. %10’u aşan katastrofik sağlık harcaması oranında istatistiksel açıdan anlamlı bir değişiklik görülmezken, %20’yi aşanların oranı  %1,3’ten, %1,0’a düşmüştür.

Sonuç ve Öneriler: GSS uygulaması sonrası Türkiye’de,  dünya trendine benzer şekilde hanehalkı sağlık harcamalarında artış görülmektedir. Bununla birlikte GSS sonrası sigortalılık oranlarındaki artış ve katastrofik harcama oranlarındaki azalış kişilerin sağlık hizmetine erişimine yönelik olumlu gelişmelerdir. Politikacıların özellikle sağlık hizmetine daha fazla ihtiyaç duyan (Yaşlı, çocuk veya engelliler gibi) ve ödeme kabiliyeti düşük olan haneler için cepten ödemeyi azaltacak (örneğin katılım payı veya ilave ücretleri azaltmak gibi) adımlar atması finansal engelleri azaltabilir.

Anahtar Sözcükler: Hanehalkı sağlık harcaması, Genel sağlık sigortası, Cepten ödemeler, Türkiye