Giriş ve Amaç: Çocuklarda 5 yaş öncesinde başlayan şişmanlık görece daha tehlikelidir. Sağlık ölçütlerinin eğilimini belirlemek, müdahale planlamak ve politika geliştirmek için önemlidir. Bu çalışmada 1993, 1998, 2003, 2008, 2013 yıllarında yapılan Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA) verileri kullanılarak beş yaş altı çocuklarda fazla kilolu/şişman olma sıklığı ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi amaçlanmıştır.

Gereç ve Yöntem: Araştırma, TNSA verilerinin ikincil analizi şeklinde gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından hazırlanan en yeni referans sistemi olan 2006 DSÖ Çocuk Büyüme Standartlarına göre yaşa-göre-BKİ göstergesi hesaplanmıştır. Yaşa-göre-BKİ göstergesi Z skoru referans grubun ortancasından iki standart sapma üstü olan çocuklar fazla kilolu/şişman olarak belirlenmiştir. Bir annenin birden çok çocuğunun araştırmaya dahil edilmesi durumunda bu hanelerin ve annelerin özelliklerinin baskın olmasının önüne geçmek amacıyla her haneden bir çocuk (en son doğan) araştırmaya dahil edilmiştir. TNSA 1993’den 2194, TNSA 1998’den 1950, TNSA 2003’den 2804, TNSA 2008’den 1990 ve TNSA 2013’ten 2033 olmak üzere toplamda 10,971 beş yaş altı çocuk incelenmiştir. Fazla kilolu/şişman olma prevalansı hem hanedeki tüm beş yaş altı çocuklar (n=14,469) için hem de ileri analizlerin yapıldığı hanedeki en küçük beş yaş altı çocuk (n=10,971) için hesaplanmıştır. Analizlerde ağırlıklandırma uygulanarak Ki-kare testi ve Hiyerarşik Lojistik Regresyon analizi kullanılmıştır.

Bulgular: TNSA 1993, 1998, 2003, 2008 ve 2013’te yaşa-göre-BKİ’ye göre hanedeki tüm beş yaş altı çocuklarda fazla kilolu/şişman olma sıklığı sırası ile %5,6;%5;%10;%10,9;%11,3 ve tüm yıllarda %8,5’tir. Hanedeki en küçük beş yaş altı çocuklarda sırası ile %5,5;%4,8;%10,1;%11,7;%12,3 ve tüm yıllarda %8,8’dir. Son modellerde, TNSA 1993’te hanenin bulunduğu bölge, anne yaşı, annenin beslenme durumu, çocuğun yaşı ve cinsiyeti, emzirilme durumu, bodurluk durumu ve doğum öncesi bakım alma durumu; TNSA 1998’de refah dilim indeksi, çocuğun cinsiyeti ve bodurluk durumu; TNSA 2003’te hanenin bulunduğu bölge, çocuğun yaşı ve cinsiyeti, emzirilme durumu, bodurluk durumu; TNSA 2008’de yerleşim yeri, çocuğun doğum ağırlığı, bodurluk durumu ve doğum öncesi bakım alma durumu; TNSA 2013’te hanenin bulunduğu bölge, annenin çalışma ve medeni durumu, çocuğun yaşı ve bodurluk durumu; tüm yıllarda ise araştırma yılı, hanenin bulunduğu bölge, refah dilim indeksi, annenin beslenme durumu, çocuğun yaşı, cinsiyeti, bodurluk durumu ve doğum öncesi bakım alma durumu fazla kilolu/şişman olma ile ilişkili faktörler olarak bulunmuştur (p<0,05).

Sonuç ve Öneriler: Beş yaş altı çocuklarda şişmanlık 1988-2013 yılları arasında iki kattan fazla artmıştır. Bu çalışmada 2006 DSÖ büyüme standartları kullanılarak global olarak ve TNSA serileri içerisinde karşılaştırılabilir veri elde edilmiştir. DSÖ, 20 yıl önce yeni büyüme standartları uygulanmış olsaydı mevcut obezite salgınının önüne geçilebileceğini belirtmektedir. Araştırmada belirlenen şişmanlığın sosyoekonomik ve biyodemografik belirleyicilerinin halk sağlığı müdahalelerine ışık tutması beklenmektedir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER: Fazla kilolu, Şişman, Türkiye, Nüfus ve Sağlık Araştırması, Çocuk.