Giriş ve Amaç: Engellilik okuryazarlığı; engelli bireyin tanımını, özelliklerini, günlük yaşamda karşılaştığı zorlukları ve çözüm önerilerini, sahip olduğu hakları ve engellilerle ilgili yanlış yargı ve yönelimleri algılayabilme yeteneğidir. Çalışmada, gelecekte engelli bireylere hizmet verebilecek veya engellilerle aynı ortamlarda bulunabilme açısından özellikli bir grup olan üniversite öğrencilerinde engellilik okuryazarlığı ve ilişkili faktörlerin değerlendirilmesi amaçlandı.

Gereç ve Yöntem: Çalışma, 2018-2019 eğitim-öğretim döneminde Eskişehir Osmangazi Üniversitesinde öğrenim görmekte olan öğrencilerde gerçekleştirilen kesitsel tipte bir araştırmadır. Gerekli etik ve idari izinler alındı. Çalışmanın örneklemi engellilik okuryazarlık orantısı %35, güven aralığı %95 ve  hata payı %5 öngörüsü ile 2854 kişi olarak hesaplandı. Örneklem çok aşamalı tabakalı örnekleme yöntemi ile seçildi. Üniversitenin sağlık bilimleri ile ilişkili olan (Tıp, Diş, Sağlık Bilimleri) ve sağlık bilimleri ile ilişkisi olmayan (İlahiyat, Mühendislik ve Mimarlık) fakültelerinden öğrenci alındı. Çalışmada kullanılan anket form kişilerin sosyodemografik özelliklerini, Engellilik Okuryazarlık Ölçeği (EOYÖ), Engellilere Yönelik Damgalama Ölçeği (EYDÖ) ve Engellilere Yönelik İletişim Ölçeği (EYİÖ)’ni içermekteydi. EOYÖ, araştırma ekibi tarafından literatüre uygun olarak geliştirilmiş olup Cronbach alfa değeri 0.615 idi. EOYÖ’nden alınan puanın ortalama değer ve üzerinde olması okuryazarlık için yeterli kabul edildi. EYDÖ ve EYİÖ ise araştırma ekibi tarafından Türkçe’ye çevrilmiş olup, Cronbach alfa değerleri sırasıyla 0.904 ve 0.918 idi. Elde edilen verilerin analizi SPSS(v15.0) paket programıyla değerlendirildi. Verilerin analizinde normal dağılım göstermemesi nedeniyle Mann-Whitney U, Kruskall Wallis, Sperman Korelasyon Analizi ve Çok Değişkenli Lojistik Regresyon Analizi kullanıldı.

Bulgular: Çalışma grubunu oluşturan 3040 katılımcının %36.5(n=1109)’i Tıp, %26.6(n=810)’sı Mühendislik ve Mimarlık, %19.9(n=604)’u Sağlık Bilimleri, %8.8(n=269)’i Diş Hekimliği ve %8.2(n=248)’si İlahiyat Fakültesi öğrencisiydi. Öğrencilerin yaş ortalaması 20.9±2.1(17-35) olup, %54.3’ü kadın, %45.7’si erkekti. Çalışmaya katılanların %21.5’i çevresinde engelli birey bulunduğunu, %90.5’i engellilikle ilgili ders almadığını, %18.3’ü hayatının herhangi bir döneminde engellilikle ilgili sosyal sorumluluk projesinde yer aldığını ve %9.9’u engelli bireye bakmak durumunda kaldığını belirtti. EOYÖ’nden alınan puanlar 0-22 arasında değişmekte olup, ortalama 13.5±3.1 ve ortanca 14.0(0-22) olarak bulundu. Katılımcıların %54.6(n=1661)’sının engellilik okuryazarlığı ölçeğinden ortalamanın üzerinde puan aldığı saptandı. Engellilik okuryazarlık ölçeğinden tıp fakültesi öğrencileri diğer dört fakülte öğrencilerinden, sağlık bilimleri fakültesi öğrencileriyse ilahiyat ve mühendislik fakültesi öğrencilerinden daha yüksek puan aldı (p<0.001). Engellilik okuryazarlık puanı, anne ve baba öğrenim düzeyi lise ve üzeri olanlarda, çekirdek aile tipinde yaşayanlarda, engellilikle ilgili ders alanlarda ve hayatının herhangi bir döneminde engellilik ile ilgili projelerde yer alanlarda puanı daha yüksekti (p<0.05). Öğrencilerin EOYÖ ve EYDÖ’nden aldıkları puanlar arasında negatif yönde zayıf düzeyde (r=-0.091,p<0.001) ve EYİÖ’nden aldıkları puanlar arasındaysa pozitif yönde zayıf düzeyde bir ilişki (r=0.064,p<0.001) olduğu saptandı. Çok değişkenli lojistik regresyon analizinde engellilik okuryazarlık düzeyiyle ilişkili değişkenler olarak anne öğrenim durumu (OR:%95GA;1.23:1.034-1.46), baba öğrenim durumu (1.29:1.08-1.56), iletişim ölçeği toplam puanı (1.01:1.00-1.02), engellilik ile ilgili ders alma durumu (1.37:1.06-1.77) olarak bulundu.

Sonuç ve Öneriler: Öğrencilerin engellilik okuryazarlığı orta düzeydeydi. Çalışma grubunun engellilik okuryazarlığı arttıkça damgalamasının azaldığı, iletişiminin arttığı saptandı. Üniversite öğrencilerine, engellilere yönelik okuryazarlıklarının arttırılması, sağlıklı iletişim kurabilmelerinin sağlanması ve damgalamanın azaltılması için eğitim çalışmaları yapılmalı, müfredata konuyla ilgili dersler eklenmeli ve sosyal sorumluluk projeleriyle farkındalığın arttırılmasına çalışılmalıdır.

Anahtar Kelimeler: Engellilik, Okuryazarlık, Damgalama, İletişim