Giriş ve Amaç: Birinci basamak sağlık hizmetlerinin merkezinde yer alan aile hekimliği hizmetlerini değerlendirme kriterlerinin sürekli olarak geliştirilmesi gerekmektedir. Mevcut kriterlere ek olarak, saha gereksinimleri göz önünde bulundurularak sistemin verimsiz yönlerinin tespitine imkan veren, aile hekimliği birimlerinin standart ve nesnel olarak değerlendirilmesini sağlayacak kriterlere ihtiyaç vardır.

Bu araştırmada, İstanbul'da bir ilçedeki Aile Sağlığı Merkezleri(ASM)’nde görev yapmakta olan aile hekimleri ve yardımcı sağlık çalışanlarının performanslarının değerlendirilmesi için bir model geliştirilmesi ve ilk analizlerinin sunulması amaçlanmıştır.

Gereç ve Yöntem: Metodolojik tipteki bu araştırma, 2018 yılında Eyüpsultan İlçe Sağlık Müdürlüğü tarafından yürütüldü. Araştırma 4 aşamadan oluşmaktadır:1-Mevcut kriterlerin tespiti ve yeni kriterlerin belirlenmesi;2-İlçe Sağlık Aile Hekimliği Değerlendirme Modelinin oluşturulması;3-Belirlenen kriterlere göre verilerin toplanması(Sistem verileri+Saha ziyaretleri);4-Verilerin analizi ve raporlanması. Öncelikle yönetmelikler ve rehber dökümanlara göre kullanılmakta olan 8 kriter belirlendi; bunlar modele 4 kriter olarak aktarıldı. Sonrasında, yönetmelikler, Performans Gösterge Kartları, uzman görüşleri ve literatür taraması neticesinde 16 kriter oluşturuldu. Aile hekimliği birimlerinde sunulan hizmetin etkinliğini çok yönlü olarak değerlendiren faktörler göz önünde bulunduruldu. Toplam 20 kriterlerin minimum,maksimum,ortalama,mod,medyan değerleri kullanılarak 4 yeterlilik düzeyi(çok düşük-düşük-yeterli-çok iyi) belirlendi. Düzey belirleme 1 yıllık sağlık hizmet kayıtları ve saha ziyareti tespitleri derlenerek yapıldı. Geliştirilen model ilçedeki Aile Hekimliği Birimleri(AHB)’nde uygulandı. İlçedeki tüm AHB’lerin(n=94) değerlendirilmesi hedeflendi ve tamamına ulaşıldı. Kriterler eşit ağırlıkta olacak şekilde her AHB için bir puan hesaplandı; ilçe içerisinde bir başarı sıralaması oluşturuldu. İlçe sağlık yönetimi hizmetlerinin bir parçası olan bu araştırmanın etik gereklilikleri kurum izni alınarak yerine getirildi. Veriler SPSS ile analiz edildi. Tanımlayıcı istatistikler sayı,yüzde,ortalama±SS,min-maks değer olarak verildi.

Bulgular: İlçedeki 94 AHB’nin geliştirilen modele göre aldıkları puanlar değerlendirildi. 0-600 puan aralığında, hesaplanan en yüksek puan 520, en düşük puan 180 iken ilçedeki AHB’lerin ortalama puanı 368±57(medyan:370)’ydi. >500 puanda 1(%1,1), 401-500 puanda 22(%23,4), 301-400 puanda 57(%60,6), 201-300 puanda 12(%13,8), 101-200 puanda 1(%1,1) AHB vardı. Yüksek puanlı(90.p;440 puan üzeri) 6(%6,4); düşük puanlı(10.p;295 puan altı) 9(%9,6) AHB vardı. İlçede AHB’lerin çoğunluğunun “çok düşük” yeterlilik düzeyinde olduğu kriterler: servikal tarama oranları(%98,9), Gaitada Gizli Kan(GGK) tarama oranları(%90,4), otizm tarama oranları(%71,3) ve gebe eğitimlerine katılım sayısı(%88,3)’ydı.

Sonuç ve Öneriler: Mevcut kriterlerin aile hekimliği hizmetlerinin birim bazlı verimliliğini değerlendirmekte yetersiz kalması ihtiyacından doğarak geliştirilen Eyüpsultan aile hekimliği hizmetleri değerlendirme modeli, ilçede görev yapmakta olan AHB’lerin hizmetlerinin karşılaştırılmasında yerel şartları dikkate alan, objektif ve pratik bir gösterge oluşturmaktadır. Performans ölçütlerine ve gösterge kartlarına girmese de hizmetin kalitesini gösteren diğer kriterleri dahil eden bu model ile mevcut uygulamalar karşılaştırılarak analiz edilmelidir.

Anahtar kelimeler: Aile hekimliği, performans, hizmet kalitesi, değerlendirme kriterleri, birinci basamak.