Giriş

DSÖ 2019’da aşı kararsızlığını küresel sağlığa yönelik en büyük 10 tehditten biri olarak tanımlamaktadır. Aşı kararsızlığı, hizmetlerin varlığına rağmen aşıların kabulünde veya reddedilmesinde gecikme anlamına gelir. Aşı reddi ise bir tıbbi neden olmaksızın aşılanmayı kabul etmemektir. Bu çalışmada son bir yılda aile sağlığı elemanlarının (ASE) aşı kararsızlığı veya reddi ile karşılaşma durumu ve bununla ilişkili faktörlerin araştırılması amaçlandı.

Gereç-Yöntem

Kesitsel tipte yapılan bu çalışma için Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurulu’ndan ve Mersin Sağlık Müdürlüğü’nden izinler alınmıştır.

Çalışmanın evrenini Mersin’in Merkez ilçelerinde çalışan 325 ASE oluşturmaktadır. Örneklem seçimi yapılmamış olup, tüm evrene ulaşılması hedeflenmiştir. Aile Sağlığı Biriminde en az bir yıldır çalışmış olmak çalışmaya katılım kriteri olarak belirlendi. Buna göre %85 katılım hızı ile 279 aile sağlığı elemanı çalışmaya dâhil olmuştur. Veriler, araştırmacıların ASE’ler ile yüz yüze görüşülüp anket formu doldurularak elde edildi. Çalışmanın bağımlı değişkenleri; ASE’lerin aşı kararsızlığı veya aşı reddi ile karşılaşma durumu, bağımsız değişkenleri; ASE’lerin yaşı, çalışma süresi, eğitim durumu, çalıştıkları ilçe, vb. olarak belirlenmiştir.

Sürekli verilerde grupların karşılaştırılmasında Mann Whitney U testi; kategorik değişkenlerin karşılaştırılmasında ki kare ve Fischer’in kesin testi kullanılmıştır. Tüm analizler için p<0.05 anlamlı olarak kabul edilmiştir.

Bulgular

Çalışmaya yaş ortancası 40.0 (21-58) olan 279 ASE katıldı. Çalışmaya katılanların 79’unun (%28.3) geçen bir yılda en az bir defa aşı kararsızlığı ve 91’inin de (%32.6) aşı reddi ile karşılaştığı tespit edildi. Aşı kararsızlığı veya reddi ile karşılaşma durumunda kendini yeterli hissedenlerin yaş ortancası 41.0 (21-58) iken, kısmen ya da yetersiz hissedenlerin yaş ortancasının 36.0 (27-53) olduğu belirlendi (p<0.001). ASE’lerin 102’sinin (%36.6) aşı ile ilgili eğitime ihtiyaç duyduğu tespit edildi. En fazla aşı kararsızlığı yaşanan ilk iki aşı KKK ve 5’li karma (sırasıyla %88.6, %88.1), en fazla aşı reddiyle karşılaşılan ilk iki aşı Hepatit A ve 5’li karma (sırasıyla %95.6,%93.4) olduğu saptandı. En fazla aşı kararsızlık nedenleri sırasıyla aşı içeriğinde bulunan maddelere güvensizlik (%59.5) ve aşı sonrası ortaya çıkacak yan ekiler (%38.0); en fazla aşı reddi nedenleri sırasıyla aşı içeriğindeki maddelere güvensizlik (%44.0) ve aşıların meydana getirebileceği yan etkiler (%37.4) olarak belirlendi. ASE’lerin aşı kararsızlığı ile karşılaştıklarında kişileri bilgilendirme konusunda kendilerini yeterli hissedenlerde aşı kararsızlığı ile karşılaşma oranı %24.8 iken, bu oranın kendini kısmen yeterli ya da yetersiz hissedenlerde %45.8’e çıktığı hesaplandı (p=0.06). Aile sağlığı elemanlarının eğitim durumu, görevlendirilme şekli, mesleği, iletişim becerisi dersi alma durumu, yaş, meslekte geçen süre, ASM’de çalışma süresi, kendine kayıtlı nüfus, bebek ve çocuk sayısı ile aşı kararsızlığı ve aşı reddi arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark yoktur(p>0.05).

Sonuç ve Öneriler

Çalışmamıza katılan ASE’lerin yarısına yakını aşı reddi veya kararsızlığı ile karşılaşmıştır. Kendini ebeveynleri bilgilendirme konusunda yeterli görenler daha az aşı kararsızlığı ile karşılaşmıştır. Bu nedenle ASE’nin aşı konusunda bilgilendirilmesi ve ailelere yönelik olarak aşı ve bağışıklama hakkında eğitim yapılması önerilir.

Anahtar sözcükler; Aşı kararsızlığı, aşı reddi, aile sağlığı elemanı