Giriş ve amaç

Son yıllarda çeşitli nedenlerle aşılarla ilgili kaygı, kararsızlık ve reddetme gibi durumların artmaya başladığı gözlenmektedir. Aşıların, bulaşıcı hastalıkların kontrol altına alınmasındaki en önemli araçlardan biri olması nedeniyle aşı karşıtı grupların artması toplumsal bağışıklık anlamında ileride küresel bir sorun olabilir. Bu nedenle toplumda aşı karşıtlığının ne durumda olduğunun ve hangi nedenlerin öne sürüldüğünün bilinmesi, bunlara karşı alınacak önlemler açısından önem kazanmaktadır. Bu çalışmada da Kayseri’de aile sağlığı merkezine başvuran bireylerde aşı karşıtlığı durumu ve etkileyen faktörlerin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.

Gereç ve yöntem

Kesitsel nitelikte olan bu çalışmanın evrenini 2019 yılı Ocak-Şubat aylarında Kayseri’deki 4 merkezi ilçede bulunan aile sağlığı merkezlerine başvuranlar oluşturmaktadır. Daha önce yapılmış olan bir çalışmadaki %6.2’lik aşı karşıtlığı oranı göz önünde bulundurularak %95 güven aralığında, ß=%80, tolerans değeri=0.02 ile yapılan hesaplama sonucu en az 1204 kişinin araştırmaya alınması gerektiği hesaplanmış, çalışmaya katılmayı kabul eden 1440 birey  dahil edilmiştir. Veriler katılımcıların sosyodemografik özellikleri ile aşılar hakkındaki düşüncelerini içeren 30 soruluk bir anket formu ile toplanmıştır. “Kendimi aşı karşıtı olarak tanımlarım” ifadesine “kesinlikle katılıyorum” diyenler aşı karşıtı, “kısmen katılıyorum” diyenler aşı kararsızı olarak kabul edilmiştir..

Çalışma için Erciyes Üniversitesi Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’ndan etik onay alınmış ve anketler çalışmaya katılmayı kabul eden bireylere yüz yüze görüşme yöntemiyle doldurulmuştur. Elde edilen veriler bilgisayarda SPSS programında değerlendirilmiş, nitel veriler sayı ve yüzde ile, nicel veriler ortalama ve standart sapma ile verilmiştir. Karşılaştırmalı analizlerde ki kare testi kullanılmış ve p<0.05 değerleri anlamlı kabul edilmiştir.

Bulgular

Çalışmaya katılanların yaş ortalaması 41.2 ± 16.0 yıldır. Katılanların %54.9’u kadındır, %39.3’ü ilköğretim ve altı öğrenim düzeyindedir. Aşılarla ilgili yeterli bilgi sahibi olduğunu düşünenlerin oranı %39.0 olup, bilgi kaynakları doktor (%36.3), hemşire\ebe (%24.5), tv\radyo\gazete (%23.3) ve internettir (%17.6).

Çalışmaya katılanların % 5.5’i kendisini aşı karşıtı olarak ifade etmiştir, aşı kararsızlığı oranı ise %16.3’tür. Aşı karşıtlığı ve kararsızlığı oranı; 51 ve üstü yaş grubunda(p=0.01), kasaba\köyde yaşayanlarda(p<0.001), öğrenim düzeyi ilköğretim ve altı olanlarda(p=0.029), ekonomik durumu kötü olanlarda(p=0.003) ve aşıyla ilgili yeterli bilgi sahibi olmadığını belirtenlerde(p=0.009) anlamlı olarak daha yüksektir.

Aşı karşıtı olduklarını belirtenlerde; aşılanma yerine hastalığı geçirerek bağışıklık/ direnç kazanmayı tercih etme, tv ve medyadaki aşıyla ilgili haber ve konuşmalardan etkilenme, aşıların içinde bulunan zararlı maddeler nedeniyle ağır yan etkilere veya hastalıklara neden olduğu düşüncesi, aşıların içeriğinde dinen yasak/günah maddeler olduğunu düşünme ve “aşı üreten firmaların kar elde etmesi için gereksiz aşılar yapılıyor” ifadesine kesinlikle katılım, aşı karşıtı olmayan ya da aşı kararsızı olanlardan anlamlı şekilde daha yüksektir (p<0.001).   Aşı karşıtlarının % 49.4’ü aşı yaptırmamanın hukuki yönden bir suç olduğuna kesinlikle katılmazken (toplamda % 26.6, p<0.001), % 57.0’ı ailelerin, çocuklarına aşı yaptırmama hakkı olmalı ifadesine kesinlikle katılmaktadırlar (toplamda % 23.3, p<0.001)

Sonuç ve öneriler

Çalışmamızda aşı karşıtlığı %5.5 oranında bulunmuştur. Aşıyla ilgili yeterli bilgiye sahip olmadığını belirtenlerde, 51 ve üstü yaş grubunda, sosyoekonomik durumunu kötü ve çok kötü olarak ifade edenlerde ve öğrenim düzeyi ilköğretim ve altı olanlarda aşı karşıtlığı anlamlı olarak daha yüksektir. Bu gruplar başta olmak üzere toplumun bilinçlendirilmesinin aşı karşıtlığının büyümesini önlemede yararlı olacağı düşünülmektedir. Sağlık Bakanlığınca; özellikle üniversiteler, medya, diyanet vb sektörlerin de katılımıyla bilimsel ve doğru bilgilendirme sağlanmalıdır.

Anahtar kelimeler: Aşı, aşı karşıtlığı, aşı kararsızlığı, aile sağlığı merkezi