Giriş ve Amaç: Manisa kent merkezinde birinci basamak sağlık çalışanlarının ulusal kanser tarama programı kapsamında yer alan meme, serviks ve kolorektal kanser taramaları hakkında bilgi, tutum ve davranışları ile birlikte bu tarama programlarının uygulanması konusunda algıladıkları performanslarını ve bunları etkileyen faktörleri değerlendirerek toplumda tarama kapsayıcılık oranlarının iyileştirilmesi için yapılması gerekenleri ortaya koyabilmektir.

Materyal ve Metodlar: Manisa kent merkezi aile sağlığı merkezlerinde görev yapan birinci basamak sağlık çalışanlarında 2018-2019 yılları arasında yapılmış kesitsel tipte bir araştırmadır. Çalışmada 101 aile hekimi ve 94 aile sağlığı elemanına ulaşılmış olup katılım oranı %87.8’dir. Araştırmanın bağımlı değişkenleri serviks, meme ve kolorektal kanser taramaları ile ilgili algılanan performansları ve toplam algılanan kanser tarama performanslarıdır. Bağımsız değişkenleri sosyodemografik özelikleri, kanser risk faktörleri, mesleki bilgileri, kanser tarama programları hakkında bilgi, tutum ve davranış özellikleri ile coğrafi bölge, hizmet sunumu altyapı özellikleridir. Veriler SPSS 22 paket programı yardımıyla değerlendirilmiştir. Tanımlayıcı analizlerde sayı, yüzde, ortalama, standart sapma kullanılmış, tip 1 hata düzeyi 0.05 olarak alınmıştır. Kategorik verilerde Ki-kare testi, sürekli verilerde ise bağımsız gruplarda T Testi uygulanmıştır. İleri analizlerde ise lojistik regresyon analizi ile %95 güven aralığında tahmini rölatif riskler hesaplanmıştır.

Bulgular: Çalışmaya katılanların yaş ortalaması 44.8±8.3, %51.8’i hekim, %68.2’si kadındır. Altyapı ve fiziksel koşulların yeterliliği her üç kanser tarama performansında etkili bulunmuştur. Sağlık personelinin kendisinin kanser taramalarına katılımı incelendiğinde serviks kanserinde anlamlı değilken, meme ve kolon kanseri taramalarını yaptırmaları ile tarama performansları ilişkili bulunmuştur. İleri analizde algılanan toplam tarama performansı riski; geliri giderinin altında olanlarda 2.9 (%95 GA 1.2-7.0), gaitada gizli kan (GGK) testi tutumu olumsuz olanlarda 3.6 (%95 GA 1.6-7.9), kentsel bölgede 14.9 (%95 GA 2.2-99.5) ve yarı kentsel bölgede çalışanlarda 23.8 (%95 GA 3.1-184.3) kat yetersiz bulunmuştur.

Sonuçlar: Manisa kent merkezinde hizmet veren birinci basamak sağlık kuruluşlarında kanser taramalarında algılanan toplam performansını yetersiz bulma oranı %57.4’dür. Birinci basamak çalışanlarının genel olarak bilgi düzeyleri yeterli, tarama ile ilgili tutumları olumlu, hizmet sunumu ile ilgili altyapı ve yazılım sistemleri yeterli ise algıladıkları kanser performansları da yeterli olmaktadır. Her üç kanser taraması için algılanan performansta kentsel ve yarı kentsel bölgelerde, GGK’ya karşı olumsuz tutumda ve gelirin giderden az olması durumunda yetersizlik riski artmaktadır.

Tartışma ve Öneriler: Birinci basamak sağlık çalışanlarının kanser tarama performanslarını etkileyen faktörlerden bilgi düzeyleri ve tarama testleri ile ilgili olumlu tutumları yapılacak eğitim ve farkındalık çalışmaları ile arttırılmalı, gelir algıları, fiziksel koşulları ve yazılım sistemleri iyileştirilmeli, kentsel ve yarı kentsel bölgelerdeki kanser taramaları ile ilgili sorunlar çözümlenmelidir.

Anahtar kelimeler: Birinci basamak sağlık çalışanları, kanser taramaları, algılanan performans.