GİRİŞ VE AMAÇ

Kişilerin ilk başvuru yeri olarak planlanan birinci basamak sağlık kuruluşlarının (BBSK) temel işlevi, ayaktan tanı-tedavi ve koruyucu sağlık hizmeti sunmaktır. Çalışmanın amacı Aile Sağlığı Merkezi (ASM)’ne başvuran hastaların birinci basamak sağlık hizmetleri hakkındaki bilgi düzeylerini, birinci, ikinci, üçüncü basamak sağlık hizmetlerini kullanma durumlarını ve etkileyen faktörleri belirlemektir.

GEREÇ VE YÖNTEM

Etik onayı takiben başlatılan kesitsel araştırmanın evreni Zonguldak Kozlu ilçesindeki 6 ASM’ye 8-12/07/2019 tarihlerinde başvuran 1250 hastadır. Çalışma, katılmayı kabul eden 1031 (%82,5) hasta ile tamamlanmıştır. Veriler araştırmacılar tarafından geliştirilen 20 soruluk anketin yüz yüze görüşmeyle doldurulmasıyla toplanmıştır. Tanımlayıcı bulgular sayı (yüzde), aritmetik ortalama±standart sapma şeklinde sunulmuş, gruplar Student’s t ve Ki-kare testleriyle karşılaştırılmış, p<0.05 değeri anlamlı kabul edilmiştir.

BULGULAR

Yaş ortalaması 43,5±15,4 olan katılımcıların %52,9’u kadın, %27,0’si üniversite ve üstü eğitimlidir, %95,3’ü SGK kapsamındadır. BBSK arasında ASM’lerden sonra varlığı en fazla bilinen VSD (%85,0), en az bilinen Halk Sağlığı Laboratuvarıdır (%20,1). Katılımcıların %67,4’ü KETEM, %86,8’i AÇSAP, %70,0’i TSM, %49,0’ı VSD’nin yerini bilmemektedir. En çok bilinen hizmet ASM’de poliklinik hizmeti (%94,0), KETEM’de kanser hakkında bilgi alma (%97,2), AÇSAP’ta aile planlaması hakkında bilgi alma (%94,9), TSM’de aşılama hizmeti (%62,3), VSD’de tüberküloz tedavisidir (%94,7).

Katılımcıların %11,4’ü daha önce KETEM’e, %3,8’i AÇSAP’a, %9,0’u TSM’ye, %13,0’ı VSD’ye başvurmuştur. Katılımcıların en sık başvurdukları sağlık kuruluşu sırasıyla ASM (%45,7), devlet hastanesi (%37,3), üniversite hastanesi (%14,0), özel poliklinik/hastanedir (%3,0). Son 1 yıl içerisinde bebek/çocuk takibi, aşılama, aile planlaması, poliklinik hizmeti, reçete yazımı, raporlu ilaç yazdırma, enjeksiyon/pansuman ve sağlık raporu için en fazla ASM’ye başvurulurken, gebelik/lohusalık takibi, laboratuar tetkiki yaptırmak, sevk, acil müdahale için en fazla devlet hastanesine başvurulmuştur.

İlk başvuru için sağlık kuruluşu tercihindeen sık gerekçeler ikamet yerine yakınlık (%67,0) ve hizmetten memnuniyettir (%45,4). Sağlık sorunları için en sık ASM’ye başvuranlarda bu davranışın en önemli iki belirleyicisi “eve yakınlık” (%88,0) ve hizmetten memnuniyet (%44,7), devlet hastanesinde “eve yakınlık” (%53,6), “uzman muayenesi” (%49,9), üniversite hastanesinde “hizmetten memnuniyet” (%51,1), “uzman muayenesi” (%48,9), özel poliklinik/hastanelerde “hizmetten memnuniyet” (%70,0), “sıra beklememe”dir (%43,3).

En sık BBSK’na başvuranlar ile diğer kuruluşlara başvuranlar arasında medeni durum (p=0,003), eğitim (p=0,011), evin ASM’ye yakınlığı (p=0.002) yönünden farklılık gözlenirken,  yaş (p=0,089) ve gelir (p=0,252) yönünden farklılık bulunmamaktadır.

SONUÇ VE ÖNERİLER

İlk başvurulan sağlık kuruluşunun tercih edilmesinde en sık belirtilen gerekçe eve yakınlıktır. Bu durum ASM’lerde daha belirgindir. BBSK’nın kullanımının yaygınlaştırılması için kişilerin yaşadıkları yerlere yakın planlamalar yapılmalı ve toplum verilen hizmetlere yönelik bilgilendirilmelidir.

Anahtar Sözcükler: Aile Sağlığı Merkezi, Sağlık Hizmetleri Kullanımı, Birinci Basamak