Giriş ve amaç: Ekonomik kriz, denetlenemeyen bazı dış faktörlerin etkisiyle ortaya çıkan ve sisteme zarar veren olumsuz gelişmeler olarak tanımlanabilir. Ekonomik krizler birçok sektörü etkiler ancak toplum sağlığı açısından en fazla zarar sağlık sektörü üzerine olmaktadır. Ekonomik krizlerin toplum sağlığı üzerine iki önemli etkisi bulunmaktadır. Bunlardan biri, kriz dönemlerinde toplumun büyük kesiminin gelirinin azalması ve yoksullaşma nedeniyle yaşanan sağlık düzeyinin olumsuz etkilenmesi, bir diğeri ise; kriz dönemlerinde yeniden şekillenen sağlık sisteminin toplum sağlığına olan etkileridir.

Bu çalışmada amaç; kriz döneminde toplumdaki bireylerin kriz ile başa çıkma yöntemi olarak belirledikleri bireysel davranışları ya da var olan davranışlarındaki değişimleri saptamaktır.

Gereç ve Yöntem: Araştırma 19 Kasım -22 Aralık 2018 tarihleri arasında bir tıp fakültesi hastanesi polikliniklerine başvuran ve servislerinde yatışı bulunan hasta ve hasta yakınlarına yapılmış kesitsel tipte bir araştırmadır. Toplam 1457 kişiye ulaşılmıştır. Örneklem seçimi yapılmamış olup, 20 yaş ve üzeri olmak üzere, çalışmaya katılmayı kabul eden hasta ve hasta yakınlarına anket uygulanmıştır. Bu çalışma için etik izinler dahil olmak üzere gerekli kurum izinleri de alınmıştır. Veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından oluşturulmuş anket kullanılmıştır. Anketin ilk bölümünde sosyodemografik bilgiler, ikinci bölümünde ekonomideki değişimler ve bunların katılımcılar üzerindeki etkileri sorgulanmıştır. Bağımlı değişkenler; et tüketimi, ekmek tüketimi, sağlık kuruluşu tercihi, ilaca erişim ve medikal malzemeye erişim iken bağımsız değişkenler; cinsiyet, çalışma durumu, gelir durumu ve eğitim düzeyidir. SPSS 18.0 istatistiksel paket programı kullanılmış, istatistiksel analizler kikare analizleriyle uygulanmıştır. P<0,05 istatistiksel olarak anlamlı kabul edilmiştir.

Bulgular: Katılımcıların %50,7'si erkek, ortalama yaşları 44,2’dir. Katılımcıların %56,7’si lise ve üzeri eğitime sahiptir. Ekonomik krizi kabul edenlerin oranı %84,4’tür. Katılımcıların %76,9’u gelirlerinin giderlerine göre azaldığını ifade etmişlerdir. Yine katılımcıların %81,7’si alım gücünün azaldığını belirtmişlerdir. %56,4’ü iş kaybetme korkusu yaşamadığını, %55,1’i çevresinde iş kaybedenler olduğunu, %11,9’u ise kendisinin işini kaybettiğini belirtmiştir. Katılımcıların %68,1’i et tüketiminin azaldığını, %71,9’u ekmek tüketimlerinin değişmediğini ifade etmiştir. %18,5’inin sigara kullanma düzeyi değişmemiş, %9,6’sının alkol kullanma düzeyi değişmemiştir. %30,6’sı sağlık hizmetini ertelemiştir. %29,2’sinin sağlık kuruluşu tercihinde devlete yönelimi artmıştır. İlaca erişim açısından %81,3’ü medikal malzemeye erişim açısından da %22,4’ü sorun yaşamadığını söylemiştir. Ekonomik krizle başa çıkma yöntemlerinden %68,5 ile ucuz gıdaya geçiş en çok başvurulandır.

Geliri azalan grupta daha fazla olmak üzere, geliri artan grupta bile et tüketimi azalmıştır (p<0.001). Eğitim düzeyi lise ve üzeri olanların bile ekmek tüketiminin arttığı saptanmıştır(p<0,000). Geliri düşük olan grup¹ ile eğitim düzeyi lise ve üzeri olanlar² sağlık kuruluşu tercihinde, özelden devlete daha fazla geçiş göstermiştir (¹p<0,05, ²p<0,000). Geliri giderine göre azalanların daha fazla oranda medikal malzemeye erişimde sorun yaşadığı saptanmıştır (p<0,000). Eğitim düzeyi ortaokul ve altı olanların medikal malzemeye erişmede daha fazla sorun yaşadığı görülmektedir (p<0,000).

Sonuç ve Öneriler: Bu çalışma sonucunda hastaların ekonomik krizle başa çıkma amaçlı sağlık alanı da dahil olmak üzere değişik yönelimlerde bulunduğu saptanmıştır. Krizlerin kısa ya da uzun vadede sağlık göstergelerindeki etkisinin nasıl olacağı ve oluşabilecek negatif etkileri hafifletebilecek çözümlerin belirlenebilmesi için ileri araştırmaların yapılması gerekir.

Anahtar kelimeler: ekonomik kriz, ekonomik krizin sağlığa etkisi