Giriş ve Amaç

Sağlıkta eşitsizlikler ile mücadele etmek, bu konuda politika ve program geliştirmek, uygulanan müdahalelerin etkinliğini değerlendirebilmek için, öncelikle eşitsizliklerin boyutunu bilmek ve yıllar içinde değişimini izlemek gerekir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) de ülkelere sağlık eşitsizliklerinin izlenmesini önermektedir. Ülkemizde ulusal olarak sağlıkta eşitsizlikler kapsamında bir rapor bulunmamaktadır. Bu çalışmada güvenilir ve temsiliyeti yüksek olan Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırmaları (TNSA) verilerini kullanarak sağlıkta dönüşüm sonrası çocuk, üreme ve kadın sağlığı alanındaki eşitsizliklerin değişiminin, DSÖ rehberinde önerilen basit ölçüm yöntemleri ile incelenmesi amaçlanmıştır.

Gereç ve Yöntem

Bu çalışmada 2003, 2008 ve 2013 TNSA verileri kullanılmıştır. TNSA’nda yerleşim yeri (Kır-Kent), coğrafi bölge, eğitim düzeyi ve 2008 yılından itibaren hanehalkı refah düzeyine göre ayrıştırılmış veriler bulunmaktadır. Çalışmamızda 2003, 2008, 2013 yılı yerleşim yeri (kır-kent), coğrafi bölge (batı, güney, orta, kuzey, doğu) ve 2008, 2013 yılı hane halkı refah düzeyine göre ayrıştırılmış veriler kullanılmıştır. Eğitim düzeyi her TNSA’da farklı gruplandırılmış olduğundan dahil edilmemiştir. DSÖ 100 temel gösterge rehberiyle ortak ya da benzer olan göstergeler seçilmiştir. Seçilen 26 sağlık göstergesi için mutlak eşitsizlik (en alt ve en üst 2 alt grup değeri arasındaki fark) ve göreceli eşitsizlik (en alt ve en üst 2 alt grup değeri arasındaki oran) hesaplanmıştır. Daha sonra bu eşitsizliklerin belirtilen yıllar arasındaki değişimi incelenmiştir.

Bulgular

Yerleşim yerine göre hesaplanan mutlak ve göreceli eşitsizlik değerlerinde 2003 ve 2013 yılları arasında 26 göstergeden 4’ünde kır-kent arasındaki farkta artış, 7’sinde oranda artış saptanmıştır. 5 coğrafi bölgeye göre hesaplanan değerlerde en yüksek ve en düşük değerlere sahip iki bölge karşılaştırılmış ve 2003 ve 2013 yılları arasında 26 göstergeden 4’ünde iki bölge arasındaki farkta artış, 6’sında da oranda artış saptanmıştır. Hanehalkı refah düzeyine göre hesaplanan değerlerde ise 2008 ve 2013 yılları arasında en yüksek ve en düşük refah düzeyi karşılaştırılmış ve 3 göstergede aradaki farkta artış saptanmışken, 6 göstergede de oranda artış saptanmıştır. Eşitsizliklerdeki artışlar risk faktörleri ve davranışları değerlendiren göstergelerde yoğunlaşırken, hizmet kapsamını değerlendiren göstergelerde eşitsizlikler genellikle azalmıştır.

Sonuç ve Öneriler

Çalışmada özellikle ana çocuk sağlığı hizmet kapsamını değerlendiren alanlarda eşitsizliklerde azalma daha belirgin iken, saptanan artışlar daha çok risk faktörleri ve davranışları değerlendiren alanlarda yoğunlaşmıştır. Eşitsizlikte saptanan değişimlerin nedenlerinin ayrıca incelenmesinin gerekli olduğunu düşünüyoruz. Çalışmamızda ulaşabildiğimiz verilerle sadece fark ve oran kullanarak değerlendirme yapabildik. Bu yöntemlerin tüm alt grupları değerlendirmemek ve alt gruplardaki kişi sayısını dikkate almamak gibi sınırlılıkları da düşünüldüğünde, eşitsizlik alanında diğer ölçüm yöntemlerini de içeren ulusal bir izlem programına ve bağımsız bilimsel çalışmalara ihtiyaç vardır.