E-sağlık;  sağlık hizmetleri, sağlık literatürü, sağlık eğitimi, bilgi ve araştırma dâhil olmak üzere sağlık ve sağlıkla ilgili alanları desteklemek için bilgi iletişim teknolojilerinin maliyet etkin ve güvenli kullanımıdır. E-sağlık okuryazarlığı sağlık okuryazarlığı ve bilgi teknolojisi okuryazarlığı arasında bir köprüdür.  E-sağlık okuryazarlığı yüksek olan insanlar, sağlıkla ilgili soruların cevaplarını bulmak için sadece interneti kullanma eğiliminde değil, aynı zamanda bulduğu bilgileri anlayabilmekte, bilginin doğruluğunu değerlendirebilmekte, farklı sağlık sitelerinin kalitesini ayırt edebilmekte ve sağlıkla ilgili bilinçli kararlar vermek için bilgilerini kullanabilmektedir. Ülkemiz için yeni bir kavram olan e-sağlık okuryazarlığı ile ilgili çalışmalar sınırlı olmakla birlikte adolesanlarda ve üniversite öğrencilerinde yoğunlaşmaktadır.

Bu çalışmanın amacı yatarak tedavi gören hastalarda e-sağlık okuryazarlığı düzeyinin ve etkileyen faktörlerin belirlenmesidir.

GEREÇ-YÖNTEM

Tanımlayıcı türdeki bu araştırma Haziran-Temmuz 2019 tarihleri arasında bir eğitim ve araştırma hastanesinde yapıldı.  Araştırmanın evrenini bu tarihler arasında hastanede yatarak tedavi gören 20-64 yaş arasındaki en az ilkokul mezunu olan hastalar oluşturdu. Olasılıksız örnekleme yöntemiyle gönüllü 145 hasta çalışmaya dahil edildi. Araştırmanın verileri bir anket formu ile toplandı. Anket formunun ilk aşamasında hastaların sosyo-demografik özellikleri, sağlık-hastalık durumları, sağlık davranışları, sağlık hizmetlerinden yararlanma durumları, internet kullanımı ile ilgili özellikleri, sağlık bilgi kaynakları, e-sağlık kavramıyla ilgili düşünceleri sorgulandı. Hastaların e-sağlık okuryazarlığı düzeyini belirlemek için anket formunun ikinci aşamasında e-sağlık okuryazarlığı ölçeği kullanıldı.

e-Sağlık Okuryazarlığı (eHEALS) ölçeği; Norman ve Skinner tarafından 2006 yılında geleneksel okuryazarlık, sağlıkla ilgili okuryazarlık, bilgi alma, bilimsel araştırma, medya okuryazarlığı ve bilgisayar okuryazarlığının belirlenmesine yönelik olarak geliştirilmiştir. Bu ölçek; internet kullanmayla ilgili 2 madde ve internet tutumunu ölçen 8 maddeden oluşmaktadır. Ölçek maddeleri; 5’li likert tipi ölçekleme yöntemi ile “1= kesinlikle katılmıyorum, 2= katılmıyorum, 3= kararsızım, 4= katılıyorum, 5= kesinlikle katılıyorum” şeklinde düzenlenmiştir. Ölçekten en düşük 8 puan, en yüksek 40 puan alınmaktadır. Ölçekten alınan yüksek puan, e-sağlık okuryazarlığının yüksek düzeyde olduğunu göstermektedir. Ölçeğin Türrçe geçerli ve güvenilirliği Coşkun ve Bebiş (2014) tarafından yapılmıştır.

Araştırma verilerinin değerlendirilmesi SPSS 20,0 programı aracılığıyla yüzdelik, ortalama, bağımsız gruplarda t testi, One-Way Anova (Post-Hoc Tukey) testi kullanılarak yapıldı. Değerlendirilmelerde p<0,05 değeri istatistiksel açıdan kabul edildi. Araştırmanın uygulanabilmesi için Hitit Üniversitesi Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar Etik Kurulundan etik kurul onayı ile hastalardan yazılı ve sözlü onamlar alındı.

BULGULAR

Araştırma grubunun %34,5’i 40-49 yaş aralığında olup yaş ortalamaları 39,6±12,3 yıldır. Katılımcıların %55,9 kadın ve %35,9’u üniversite mezunudur. Tüm grupta e-sağlık okuryazarlığı ölçeğinden aldıkları puanların ortalaması 24,03±7,20 iken erkeklerde 23,86± 7,74 ve kadınlarda 24,17±6,78 olarak bulundu. Katılımcıların e-sağlık okuryazarlığı düzeyinin yaş, cinsiyet ve eğitim düzeyi açından farklılık göstermediği belirlendi (p>0.05). Düzenli fiziksel aktivite yaptığını belirtenlerde ölçekten alınan puanların ortalaması 26,64±5,71 olup bu puanın ara sıra fiziksel aktivite yapanlara ve hiç yapmayanlara göre anlamlı ölçüde yüksek olduğu belirlendi (p:0,002). Genel sağlık durumunun “iyi” olduğunu belirtenlerde ölçekten alınan puanların ortalaması 25,95±6,35 iken “orta” ve “kötü” olarak değerlendirenlerde sırasıyla 23,13±7,12 ve 19,71± 8,87 olarak bulundu (p:0,005). Kronik hastalığı nedeniyle yatarak tedavi görenlerde ölçekten alınan puanların ortalaması 23,62±7,30 olup kronik hastalığı olmayanlara göre daha düşük bulundu ancak ölçekten alınan puanların kronik hastalığın bulunma durumuna göre anlamlı farklılık göstermediği belirlendi (p:0,791). Son bir haftada hastalığı ile ilgili bilgi araştırdığını belirtenlerde e-sağlık okuryazarlığı puan ortalaması 25,56±5,21 iken bilgi araştırmayanlarda 22,67±8,41 olup gruplar arasındaki farkın istatistiksel açıdan anlamlı olduğu belirlendi (p:0,000). Sağlığı ile ilgili bilgiyi internetten araştırdığını belirtenlerde ölçekten alınan puanların ortalaması 25,41±6,09 olup internetten araştırma yapmadığını belirtenlere göre anlamlı ölçüde yüksek bulundu (p:0,009). Cep telefonuna sağlıkla ilgili uygulamaları indirdiğini belirtenlerde ölçekten alınan puanların ortalaması 26,91±6,06 iken cep telefonuna sağlıkla ilgili uygulamaları indirmediğini belirtenlerde 22,68±7,32 olarak bulundu. Cep telefonuna sağlıkla ilgili uygulamaların indirilmesi açısından e-sağlık okuryazarlığı puanları anlamlı farklılık gösterdi (p:0,044). Katılımcıların %80’ini e-nabız uygulamasını duyduğunu ve bu e-nabız uygulamasını duyanların %25’i e-nabız uygulamasından yararlandığını ifade etmiştir. Ölçekten alınan puanların ortalaması e-nabız uygulamasını duyduğunu belirtenlerde 24,67±6,31 olup en nabız uygulamasını duymadığını belirtenlerde 21,39±9,79 olarak bulundu. Katılımcıların e-nabız uygulamasını duyma durumuna göre ölçekten aldıkları puanların ortalaması arasındaki fark istatistiksel açıdan anlamlı bulundu (p:0,030).

SONUÇ

Çalışmamızda yatarak tedavi gören hastalarda e-sağlık okuryazarlığının orta düzeyde olduğu saptandı.  Sağlıkla ilgili bilginin araştırılması ve bilginin araştırılmasında internetin kullanılması, sağlıkla ilgili uygulamaların cep telefonuna indirilmesi, e-nabız uygulamasından haberdar olma durumu e-sağlık okuryazarlığı düzeyi ile ilişkili bulundu. Yatan hastalarda e-sağlık okuryazarlığı düzeyinin geliştirilmesi sağlık okuryazarlığı becerilerinin artırılması ile mümkün olabilir.

Anahtar Kelimeler: Yatan hasta; e-sağlık okuryazarlığı; hastane