Giriş ve amaç: Son yıllarda tüm dünyada internetin sağlık bilgisine ulaşma amaçlı kullanım sıklığı artmaktadır. Çocukluk aşılarının riskleri ve yararları gibi konularda da giderek yaygın bir bilgi kaynağı haline gelmiştir. Son yıllardaki aşı reddindeki artışın nedenleri arasında sosyal medyanın etkisi düşünülmektedir. Bu nedenle Türkiye’de en yaygın kullanılan sosyal video paylaşım sitesi olan YouTube'da çocukluk aşıları ile ilgili videoların içerikleri incelenmiştir.

Gereç ve yöntem: Araştırmamız tanımlayıcı tiptedir. Araştırmacılar tarafından Kasım 2018 tarihinde YouTube(www.youtube.com) kanalında “çocukluk aşıları” anahtar kelimesi ile Türkçe ve/veya Türkçe alt yazılı olarak erişilebilen videolar incelenmiştir.  Belirtilen tarihte youtube kanalında konu ile alakalı ulaşılabilen en eski video Şubat 2011 tarihine aittir. Bu nedenle Şubat 2011- Kasım 2018 tarihleri arasında “çocukluk aşıları” anahtar kelimesi ile ulaşılan 130 videonun tamamı çalışmanın evrenini oluşturmaktadır. Çalışmamızda örneklem hesabı yapılmamış, tüm evrene ulaşılması hedeflenmiştir. Ulaşılan videoların bir tanesi hayvan aşıları ile ilgili olduğu için çalışmadan çıkarılmıştır. Konu ile ilgili videoların 13 tanesi üç kez, 45 tanesi iki kez aynı kişi ya da grup tarafından yüklenmiş olduğu tespit edilmiştir. Bu nedenle aynı kişi ya da grup tarafından yüklenen videoların beğenilme sayısı, izlenme sayısı vb. sayıları toplanmış ve veri setine bir video olarak kaydedilmiştir. Yayınlanma tarihlerinde farklılık olan videoların, ilk yayınlanma tarihi kabul edilmiş ve veri setine girilmiştir. Sonuç olarak çalışmamızda belirtilen tarihlerde konuyla ilgili 58 videoya ulaşılmıştır.

Videolar başlığına, yayınlanma tarihine, yükleme işleminden bu yana geçen gün sayısına, yayınlayıcısına, klip uzunluğuna, görüntüleme sayısına, yorumlarına, "beğenme" ve "beğenmeme" sayısına göre değerlendirilmiştir. Yayınlayıcı (videoyu üreten kişi veya organizasyon) değişkeni “sağlık profesyonelleri veya tıp merkezleri” ve “sağlık dışı” olarak iki kategoride sınıflandırılmıştır. Ayrıca videolar araştırmacılar tarafından tek tek izlenerek aşılamanın açıkça tavsiye edildiği durumlarda “aşı dostu”; aşılamaya karşı olumsuz içeriğin yer aldığı ve aşılamayı reddeden videolar “aşı karşıtı” ; aşının önemi ve aşı yaptırmanın gerekliliği, aşının kimlere uygulanmaması gerektiği ve yan etkileri, aşı içeriği vb. konularının birlikte anlatıldığı videolar “tarafsız” olarak değerlendirilmiştir. Videoda daha çok anlatılan konular; aşının önemi ve aşı yaptırmanın gerekliliği, aşının yan etkileri ve aşının içeriği olmak üzere üç grupta incelenmiştir.

Veriler SPSS 17.0 programı ile analiz edilmiştir. Tanımlayıcı istatistikler için sayı ve yüzdeler verilmiştir. Kategorik değişkenler arasında fark olup olmadığı Ki-Kare testiyle, sayısal değişkenler arasında fark Kruskal Wallis testiyle incelenmiştir. İstatistiksel anlamlılık p<0,05 olarak kabul edilmiştir.

Bulgular: Videoların yayınlanma tarihleri incelendiğinde en fazla 2018 yılına (38 tane)  ait video olduğu bulunmuştur. 2012 yılında konu ile ilgili yayınlanan videoya ulaşılamamış olup, 2011 ve 2013 yıllında birer adet,  2014-2017 yılları arasında ise sırasıyla 4, 5, 2, 7 adet videonun yayınlandığı bulunmuştur.

Videoların 40’ı aşı dostu, 8’i tarafsız ve 10’u aşı karşıtı içeriğe sahiptir. Tarafsız videoların 6’sı aşının yan etkisine, 5’i aşının içeriğine, 2’si aşının önemi ve aşı yaptırmanın gerekliliğine vurgu yapmıştır. Aşı dostu videoların 37’si aşının önemi ve aşı yaptırmanın gerekliliklerini vurgulamışken, aşı karşıtı videoların 8’i aşının yan etkilerini, 4’ü aşının içeriğini vurgulamıştır. Yayınlayıcılara göre değerlendirildiğinde; aşı dostu videoların 27’si, tarafsız videoların 3’ü ve aşı karşıtı videoların 1 tanesi sağlık profesyonelleri veya tıp merkezleri tarafından yayınlanmıştır. Aşı dostu videoların daha fazla sağlık profesyonelleri veya tıp merkezleri tarafından, aşı karşıtı videoların ise daha fazla sağlık dışı kişi ya da organizasyonlar tarafından yayınlandığı tespit edilmiş olup, bu farklılık istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p=0,002).

Aşı dostu, tarafsız ve aşı karşıtı videoların medyan yayın süreleri (min-max) sırasıyla 3,14(0,47-106,15) dakika; 7,41(3,38-50,73) dakika ve 9,09 (0,83-36,85) dakika olarak bulunmuştur. Aşı karşıtı videoların yayın süreleri tarafsız ve aşı dostu videoların yayınlanma sürelerinden fazla olup, bu farklılık istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır (p=0,376). Aşı dostu, tarafsız ve aşı karşıtı videoların izlenme sayısı medyan değeri (min-max) sırasıyla 193,5 (4-16953) ; 5557 (2-40585); 721,5 (15-4290) olarak bulunmuştur. Tarafsız videoların izlenme sayısı aşı dostu ve aşı karşıtı videoların izlenme sayısına göre daha yüksek bulunmuş olup, bu farklılık istatistiksel olarak anlamlıdır (p=0,007). Aşı dostu, tarafsız ve aşı karşıtı videoların beğenilme sayıları medyan değeri (min-max) sırasıyla 2(0-851); 125,5(0-457); 10(0-84) olarak bulunmuştur. Tarafsız videoların beğenme sayısı aşı dostu ve aşı karşıtı videoların beğenme sayısına göre daha yüksek bulunmuş olup, bu farklılık istatistiksel olarak anlamlıdır (p=0,003).

Sonuç ve öneriler: Araştırmamızda en fazla aşı dostu videolara ulaşılmış olup, tarafsız videoların daha çok izlenmiş ve daha çok beğenilmiş olduğu tespit edilmiştir. Bu durum izleyicilerin konuyu bütüncül olarak ele aldığını, aşıların faydaları ve olası yan etkileri hakkında bilgiye ulaşmak istediğini göstermektedir. Ancak ikinci sırada aşı karşıtı videoların izlendiği ve beğenildiği dikkat çekmektedir. Bu durum tarafsız videolarda aşının yan etkilerinin ve aşının içeriklerinin vurgulanmasından kaynaklandığını düşündürmektedir. Bu nedenle izleyicileri aşı hakkında tedirgin eden, aşı karşıtı videoları izlemesine neden olan aşıların içeri ve aşıların güvenliği vb. konuların açık ve net olarak anlatılmasına ihtiyaç vardır. Çocukluk çağı aşıları konusunda doğru ve güvenilir bilgi yaymak için sosyal medya ve internetin sağlık çalışanları tarafından daha fazla ve etkin kullanılmasının sağlanması gerekmektedir.

Anahtar kelimeler: Aşı, çocukluk dönemi aşıları, aşı karşıtlığı, aşı dostu, youtube, video, izlenme süresi, izlenme sayısı