Türkiye’de 2009-2017 Yılları Arası Ölüm Nedenleri Dağılımları ve Trendleri

Giriş ve Amaç: Halk Sağlığı alanında doğru kararlar vermek, ölüm ve doğum gibi istatistik verilerin güvenilir biçimde kayıt altına alınmasına bağlıdır. Türkiye’de ölüm kayıtçılığı 1931’den bu yana yapılmaktadır. Ulusal düzeyde ölüm kayıtları Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) tarafından toplanılır ve yıllık olarak sunulur. Ancak 2009 yılından itibaren ölüm bildirim sisteminde köklü değişimler ve yenilikler yapılmıştır. Eski sistemde sadece il ve ilçe merkezlerindeki ölümler kaydedilirken; yeni sistemde ülke genelinde şehir merkezi ya da kırsal alan farketmeksizin tüm ölümler kaydedilmektedir. Bu çalışmanın amacı Türkiye’de 2009-2017 yılları arasında meydana gelen ölüm nedenlerinin dağılımını ve trendini incelemektir.

Gereç ve Yöntemler: Tanımlayıcı tipte düzenlenen bu araştırma için 2009-2017 yılları arasındaki tüm ölümlerle ilgili veriler ve bu yıllara ait yıl ortası nüfuslar TUİK’ten alınmıştır. Ölüm nedenleri Global Hastalık Yükü çalışmasında (GBD) olduğu gibi üç grupta değerlendirilmiştir. Grup 1 bulaşıcı, maternal, perinatal ve beslenme durumu; Grup 2 bulaşıcı olmayan; Grup 3 yaralanmalara bağlı ölümleri içerir. Bilinmeyen nedenlere bağlı ya da hatalı tanımlanmış nedenler ayrıca incelenmiştir. Yaşa göre standardize edilmiş ölüm oranları, her 100.000 kişi için yaşa, cinsiyete ve ölüm nedenine göre hesaplanmıştır. Ayrıca, ölüm dağılımlarındaki trendleri değerlendirmek için Jointpoint regresyon analizi kullanılmıştır. Analizler R 3.4.3 versiyonu ve Joinpoint 4.6.0.0 versiyonu kullanılarak yapılmıştır.

Bulgular: TUİK’in veri tabanına göre 2009-2017 yılları arasında Türkiye’de 3,187,8772 ölüm meydana gelmiştir (1,744,211 erkek ve 1,443,355 kadın). 2009-2017 yılları arasındaki süreçte ölüm hızları yıllık ortalama olarak önemli bir biçimde yükselmiştir (yıllık %1,51 p<0,05). Grup 1, grup 2 ve grup 3 için erkeklerde 2009’da yaşa göre düzeltilmiş ölüm hızları 100,000’de 27.89, 443.80 ve 23.33; 2017’de 55.82, 462.33 ve 34.76 olarak bulunmuştur. Kadınlarda ise sırasıyla 2009’da 100,000’de 21.00, 278.52 ve 10.04; 2017’de 40.54, 292.17 ve 11.22’dir. Grup 1 ve 3 ölüm nedenlerinin trendleri incelendiğinde toplamda ve erkeklerde istatistiksel olarak anlamlı derecede yükselmiş, kadınlarda ise grup 1’de anlamlı bir artış olmuştur (p<0,05). Grup 2 ve bilinmeyen nedenlere bağlı ya da hatalı tanımlanmış nedenlerin yıllık ortalama değişimi ise anlamlı düzeyde değildir.

Sonuç ve Öneriler: Sonuç olarak, bu araştırmanın güçlü yanı yeni ölüm bildirimi sistemine geçişten sonraki 9 yılı kapsaması ve bu süreçte Türkiye’de bildirilen tüm ölümlerin değerlendirilmiş olmasıdır. Türkiye'de 2009-2017 yılları arasında ölüm kayıtlarında niceliksel bir düzelme görülmüş, ölüm hızları anlamlı bir biçimde yükselmiştir. Ölüm nedenlerinin dağılımındaki değişiklikler dikkat çekicidir. Grup 1 bulaşıcı, maternal, perinatal ve beslenme durumu; grup 3 yaralanmalara bağlı ölümlerin hızları anlamlı bir biçimde yükselirken, grup 2 bulaşıcı olmayan nedenlere bağlı ölümlerde anlamlı bir değişim olmamıştır. Son yıllarda yapılan birçok çalışma bu araştırmaya benzer biçimde kardiyovasküler mortalitede belirgin bir düşüşün meydana geldiğini göstermiştir. Yapılan modellemelerde bu durum büyük oranda risk faktörlerinde yaşanan değişime sonrasında ise etkili tedavilere atfedilmiştir. Ancak  bu değişikliği daha iyi açıklamak için gruplardaki ölüm nedenlerin ayrıntılı incelenmesi, bildirim uygulamalarındaki farklılıkların ve yeni sistemin ölüm nedenleri dağılımlarına etkisi değerlendirilmelidir.

Anahtar Kelimeler: Türkiye, ölüm bildirim sistemi, ölüm istatistikleri, ölüm nedenleri