Giriş ve Amaç:Hasta Hakları, yüzyılın yükselen değerlerindendir. Sağlık hizmetinden yararlanma ihtiyacı olan bireylerin, sırf insan olmaları sebebiyle sahip oldukları bu haklar,sağlık hizmet sunucuları tarafından iyi bilinmeli, içselleştirilmeli, her türlü sağlık hizmeti sunumu sırasında bu değerlere uygun davranılmalıdır.

Bu çalışmada, Erzurum İl merkezinde görev yapan hekimlerin, hasta hakları konusundaki bilgi düzeylerini incelemek, tutum ve davranışları ile etkili faktörleri değerlendirmek, hasta hakları uygulamalarına katkıda bulunmak ve konu ile ilgili çözüm önerileri sunabilmek amaçlandı.

Gereç ve Yöntem:Ocak 2017- Mayıs 2017 tarihleri arasında, evrenini Erzurum il merkezinde görev yapan hekimlerin oluşturduğu, tanımlayıcıbir anket çalışması yapıldı. Hekimlerin tümüne ulaşılması amaçlandığı için,  örneklem kullanılmadı.Araştırma ile ilgili etik kurul izni Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’ndan (KararNo:31.05.2016-8/11),uygulamaya dair izinler İl Kamu Hastaneleri Genel Sekreterliği’nden(KararNo: 98003106/604.01.02) alındı.Araştırmada veri toplama aracı olarak, literatür ve Hasta Hakları Yönetmeliği’den yararlanılarak hazırlanan, dört bölümden oluşan bir anket formu kullanıldı. Anketin birinci bölümüdemografik bilgileri içeren sorulardan oluşturuldu. İkinci bölümde, hekimlerin hasta hakları ile ilgili bilgi düzeyinin değerlendirilmesini amaçlayanve Hasta Hakları Yönetmeliği maddeleri esas alınarak hazırlanan sorulara yer verildi.Anketin üçüncü bölümünde, sadece hasta muayenesi yapan hekimlerinyanıtlamaları istenilen,hasta haklarınayönelik tutumları değerlendirmek amacıyla hazırlanan sorular yer aldı.Dördüncü bölümde hasta hakları uygulamaları ile ilgili hekim görüş ve önerilerinin sorulduğu açık uçlu bir soru soruldu.

Hekimlerin hasta hakları ile ilgili bilgi düzeyleri yönetmelik maddelerinin olumlu ve olumsuz önermeler şeklinde yazılarak, hekimlerden doğru, yanlış olarak işaretlemeleri istenen,  35 önermeye verilen yanıtlar üzerinden değerlendirildi. Doğru yanıtlara “1”, yanlış yanıtlara “0” puan verilerek 35 puan üzerinden toplam bilgi puanları elde edildi. Bilgi düzeylerinin cinsiyet, kariyer, branş, çalışılan kurum, eğitim alma, yönetmeliği okuma gibi değişkenlerle ve tutumlarla olan ilişkisi değerlendirildi.

Veri analizinde Statistical Package for the Social Sciences (SPSS 20) programı kullanıldı. Kategorik değişkenler sayı ve yüzde, numerik değişkenler ise ortalama, standart sapma, ortanca, minimum ve maksimum değerler olarak sunuldu. Normal dağılmayan sayısal değişkenlerin ikili gruplar arası kıyaslamalarında Mann Whitney U testi, çoklu gruplar arası kıyaslamalarında Kruskal Wallis varyans analizi ve post-hoc analizlerde ise Bonferroni düzeltmeli Mann Whitney U testleri kullanıldı. Kategorik değişkenler arası yapılan kıyaslamalarda χ² testi kullanıldı. İstatistiksel anlamlılık düzeyi p<0.05 olarak kabul edildi.

Bulgular:Erzurum il merkezinde çalışan, araştırmaya katılmayı kabul eden ve anket verileri eksiksiz girilmiş 810 hekim çalışmaya dahil edildi. Evrenin %82’sine ulaşıldı. Hekimlerin%34.6’sı kadın (n=280), %65.4’ü (n=530) erkekti.Kariyer durumlarına göre, %27.3’ü (n=216) pratisyen, %26,3’ü (n=208) asistan, %31.7’si (n=251) uzman, %14.7’si (n=116) akademisyen idi. Yüzde 63.3’ü (n=513) dahili branş, %27.5’u (n=223) cerrahi branş, %7,7’si (n=62) temel bilimlerde çalışmakta, %1.5’i (n=12) yönetici olarak görev yapmaktaydı.Yüzde 23.1’i (n=187) birinci, %13’ü (n=105) ikinci, %61.2’si (n=496) üçüncü basamak sağlık kuruluşunda çalışmakta, %2.7’si (n=22) özel hastanede görev yapmaktaydı. Çalışmaya katılan hekimlerin %54.9’u hasta hakları konusunda eğitim almış, %45.1’ieğitim almamıştı.Eğitim alan hekimlerin %74.1’i (n:330) bu eğitimi tıp fakültesinde, %22’si (n:98) mezuniyet sonrası eğitimlerde, %3.9’u (n:17) diğer kaynaklardan (medya, internet gibi) almış idi.Yüzde 94’ü (n:761) sağlık çalışanlarının, %93’ü (n:753) hasta ve hasta yakınlarının hasta hakları ile ilgili eğitim alması gerektiğini düşünmekteydi. Hekimlerin %68.5’i hasta hakları yönetmeliğini okumuş,  %31.5’i okumamış idi. Yönetmelik ile ilgili hekimlerin bilgi puanı 35 puan üzerinden, ortalama 30.71±2.668 bulundu.Yaş, cinsiyet ve meslekteki hizmet süresi, eğitim almış olma, yönetmeliği okuma, çalışılan kurum, branş ve kariyer durumu ile bilgi puanlarının değişmediği görüldü (tüm değişkenler için p> 0.05).

Hekimlerin %11.4’ü hasta hakları ile ilgili bir yönetmelik olduğundan haberdar değildi.Yüzde 41.7’si hasta haklarının hekim haklarını sınırladığını, %34.9’u kısmen sınırladığını düşünmekte idi.Hekimler tarafından, en iyi bilinen yönetmelik maddeleri, “hekim seçme hakkı”(%99) ile “müracaat, şikayet ve dava hakkı”(%97.5)idi. Hekimlerin yönetmelikte yapılan değişiklikler ve güncellenen maddeler konusunda bilgi düzeylerinin, diğer maddelere göre daha düşük düzeyde olduğu saptandı.Rıza ile ilgili yönetmelik maddelerinden “tedaviyi reddeden bir hastanın aynı kurumdan tekrar hizmet talep edebileceği”(%53) ve “tedavi başladıktan sonra rızanın geri alınabileceği” (%36) maddeleri en az bilinenler idi.

Tutumlarla ilgili tüm değerler, bilgi düzeylerine göre daha düşüktü. Rıza formunun bir nüshasının hasta veya temsilcisine verilmesi gerektiğinin bilinme oranı %93 iken, bunun uygulanma oranı %39 idi. Hasta mahremiyetine dikkat eden hekimlerin oranı %76, mümkün olduğunca dikkat edenlerin oranı ise %27.5 idi. Hekimlerin %65’i hastalara sözel bilgilendirme yapmakta, %20.5’i ise yapmamaktaydı.Yazılı onam alan hekimlerin oranı %61, onam almayanlar ise %7 oranında idi.

Hekimlerin hasta hakları uygulamaları ile ilgili görüş ve önerileri arasında öne çıkanlar; sağlık çalışanlarının haklarına da önem verilmesi, çalışma koşullarının ağırlığı, asılsız hasta şikayetlerinin önlenmesi konuları idi.

Sonuç ve Öneriler:Erzurum il merkezinde görev yapan hekimlerin hasta hakları ile ilgili bilgi durumları iyi düzeyde bulunmuşturancak, bilgilerin tutuma yeterince yansıtılmadığı görülmektedir. Yönetmeliğin okunma düzeyinin oldukça düşükolması, az sayıda da olsa, yönetmelikten haberdar olmadığını belirten hekimlerin olması düşündürücüdür.Hasta haklarının hekimler tarafından benimsenmesi, içselleştirilmesi, olumlu tutum geliştirilmesininsağlanması için, hasta hakları konusutıp eğitimi  müfredatı içinde mutlaka yer almalıdır. Mezuniyet öncesinden başlayacak eğitim dikey entegrasyonla, klinik dönem ve mezuniyet sonrası eğitimleri de kapsamalı, meslek hayatı boyunca hizmet içi eğitimlerle sürdürülmeli ve güncellenmelidir. Tutumlar konusundaki eksikliklerin nedenlerinin özel olarak ele alınması, daha geniş çaplı araştırmalarla ortaya konulması faydalı olacaktır.Şikayet kanallarının suistimal edilmesine karşı düzenlemeler geliştirilmesi, hem hasta hem de sağlık çalışanlarının hakları konusunda, işbirlikçi yaklaşımla toplumsal eğitimlerin yapılması, sağlık çalışanlarındanistek ve ihtiyaçlarına yönelik düzenli geribildirimler alınmasının sürece olumlu katkıları olacağını düşünmekteyiz.

Anahtar Kelimeler: Hasta Hakları, tutum, yönetmelik, yönerge