Giriş: Reçeteye doğru tanının yazılması akılcı ilaç kullanımının (AİK) ilkeleri arasında yer alır. Dünya genelinde olduğu gibi Türkiye’de de ilaç giderlerinin geri ödemesinde reçetedeki tanı ile uyumluluk belirleyicidir. Bazı güçlükleri barındırsa da, sunduğu çeşitli avantajlar nedeniyle tanının ICD (International Classification of Diseases) kodu doğrultusunda ifade edilmesi, özellikle elektronik reçetelerde yaygındır. Bu işlem sırasında yeterince özenli davranılmaması, tıbbi ve adli sorunların yanı sıra ekonomik olumsuzluklar da doğurabilir. Bu çalışmada reçetelerde yer alan “teşhis içermeyen genel muayene” (ICD Kodu: Z00) adı altında tanı konulmuş reçetelere yazılan ilaçların maliyetlerinin incelenmesi amaçlandı.

Gereç ve Yöntem: Kesitsel tipteki bu araştırmada, İstanbul’da hizmet sunan aile hekimleri arasından sistematik örneklemeyle seçilenlerin 2016 yılında yazdıkları reçeteler incelendi. Bu reçeteler arasında tek tanılı olanlar (n=2.947.112) içerisinde tanısı ‘Z00-Yakınma veya bilinen teşhisi olmayan kişilerin genel muayene ve incelemesi’ olanlar çalışmaya dahil edildi. Reçetelerin içerdiği ilaç sayıları ve maliyetleri çocuk ve erişkin yaş grupları özelinde karşılaştırıldı. Araştırma için etik kurul izni alındı. Maliyet hesaplaması için 2016 yıl başı perakende satış fiyat listesi dikkate alındı. Kategorik veriler için sayı ve yüzde hesaplandı. Gruplar arası fark hesaplamaları için student t testi ve Mann-Whitney U testi kullanıldı. p<0,05 istatistiksel açıdan anlamlı kabul edildi.

Bulgular: Çalışmada incelenen reçeteler arasında “Z00” tanısına sahip reçete sayısı 49.173 (%1,7) olarak bulundu. Bu reçetelerin toplam maliyeti 6.675.796,4 TL (2.310.124,02 USD) idi. Reçete başına düşen ilaç sayısı 2,3±2,1 ve maliyet ise 135,8±593,0 (medyan: 27,77 TL) idi. Bu reçetelerin %68,9’unun erişkinlere yazıldığı belirlendi. Pediatrik yaş grubuna yazılan reçetelerin ortalama maliyeti 33,9±247,8 TL (medyan: 7,01 TL) iken erişkinlerde ise 181,8±689,9 TL (medyan: 48,98 TL) idi ve gruplar arası fark anlamlıydı (p<0,001). İncelenen tüm reçetelerin içerisinde toplam 11.038’inin (%22,5) maliyeti 20,0-49,0 TL arasında bulundu. Maliyeti 200,0 TL’nin üzerinde olan toplam 5967 (%12,1) reçetenin ise “Z00” tanılı tüm reçete maliyetlerinin %74,6’sını oluşturduğu saptandı. Bunların içinde %17,9’unun (n=1068) maliyeti ise 1000,0 TL’nin üzerinde idi.

Sonuç ve Öneriler: Aile hekimleri tarafından yazılan reçetelerde azımsanmayacak oranda “Z00” tanısıyla karşılaşılması, üstelik önemli bir kısmının Türkiye ortalamasının çok üzerinde reçete maliyetini barındırması dikkat çekici bulundu. Özellikle uç maliyet değerlerinde olanlar başta olmak üzere söz konusu tanılı bu reçeteler endikasyon-tanı uyumsuzluğu sorununa işaret etmektedir. Bu tespitlerin başta hekimler, sağlık otoritesi, geri ödeme kurumları ve elektronik reçete sistemi yazılımcıları olmak üzere ilgili tüm taraflarca sorunun giderilmesine yönelik alacağı tedbirlere ışık tutması beklenmektedir.

Anahtar kelimeler: birinci basamak, akılcı ilaç kullanımı, maliyet, reçeteleme, “Z00” tanı kodu