Giriş ve Amaç: Bireyin sağlık algısı; sağlıkla ilgili bilgiye ulaşma, anlama ve hizmeti kullanımını etkiler. Sağlığın geliştirilmesi ve önleme müdahalelerinin planlanması için toplumun sağlık okuryazarlık düzeyinin bilinmesi önem arz etmektedir. Bingöl Merkez Aile Sağlığı Merkezlerine başvuran 18 yaş üstü bireylerde sağlık okuryazarlığı ile kanser bilgi yükü arasındaki ilişki ve bunları etkileyen faktörleri ortaya koymak amaçlanmıştır.

Gereç ve Yöntem: Araştırma Bingöl Merkez Toplum Sağlığı Merkezine bağlı Aile Sağlığı Merkezlerinde 18 yaş üstü bireylerle yürütülmüştür. İl Sağlık Müdürlüğü’nden 29.07.2019 tarihinde 81966737-044 sayılı etik kurul onayı ve çalışma izni alınmıştır. Ankette sosyo-demografik özellikleri sorgulayan sorular ile Türkçe geçerlilik-güvenilirlik çalışmaları yapılmış ‘Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği (TSOY-32)’ ve ‘Kanser Bilgi Yükü Ölçeği’ kullanılmıştır. Anketler araştırmacı gözetiminde katılımcılar tarafından doldurulmuştur.

Kesitsel tipteki araştırmanın evrenini Bingöl merkezde aile hekimlerine kayıtlı 18 yaş üstü 70.480(TÜİK,2018) birey oluşturmaktadır. Örneklem büyüklüğü; 30 kişilik pilot uygulama sonucunda gücü %80 ve alfa hatası %5 olarak kabul edildiğinde 179 olarak hesaplanmıştır. Uygulama 1-23 Ağustos 2019 tarihleri arasında 9 aile sağlığı merkezine başvuran 18 yaş üstü bireylerden araştırmaya katılmayı kabul eden 297 kişiyle tamamlanmıştır.

Veriler SPSS 25.0 ile analiz edilmiş, tanımlayıcı veriler, yüzdelik ve ortalama ± SS olarak verilmiştir. Sağlık okuryazarlığı ölçeği puan hesaplaması; İndeks=(ortalama-1)x(50/3) şeklinde, kanser bilgi yükü ölçeği puan hesaplaması; toplam ölçek puanı şeklinde yapılmıştır. Shapiro-Wilk ve Kolmogorov-Smirnov testlerine göre normal dağılan veriler t testi, normal dağılmayanlar Mann-Whitney U ve Kruskal Wallis testleri ile değerlendirilmiştir. Ölçekler Spearman korelasyon testi ile karşılaştırılmıştır.

Bulgular

Katılımcıların yaş ortalaması 32,67±9,61 bulunmuştur; 167’si(%56,1) kadın, 194’ü(%65,5) evli, 64’ü(%21,6) ortaokul ve altı eğitim düzeyindedir. Katılımcıların 247’sinin(%83,2) sağlık güvencesi var olup, 120(%40) kişi memurdur; 261’i(%87,9) il merkezinde yaşamakta, 109’u(%36,7) sigara içmekte, 30’unun(%10,1) kronik hastalığı mevcuttur. Fiziksel aktivite yapmayanlar %19,2 bazen yürüyüş yapanlar %59,9 oranındadır.

TSOY-32 indeks ortalaması 33,87±9,26 bulunmuştur. Yaş grubu, cinsiyet ve fiziksel aktivitenin indeksi etkilediği; diğer faktörlerin ise etkilemediği görülmüştür. Katılımcıların sağlık okuryazarlığı düzeyi; %16,8 yetersiz, %25,6 sorunlu, %35,4 yeterli ve %22,2 mükemmel şeklindedir.

Kanser Bilgi Yükü Ölçeği toplam puan ortalaması 18,82±4,86 bulunmuştur. Fiziksel olarak aktif olanların kanser bilgi yükü daha az bulunmuştur. İndeks ile Kanser Bilgi Yükü Toplam Puanı arasında negatif yönlü zayıf bir ilişki olduğu görülmektedir. Korelasyon Katsayısı -0.388 ve p ˂0.001’dir.

Sonuç

Katılımcıların %57.6’sında sağlık okuryazarlığının yeterli ve mükemmel seviyede olduğu bulunmuştur. Sağlık okuryazarlığı düzeyi arttıkça kanser bilgi yükü azalmaktadır. Bu araştırmada yeterli ve mükemmel sağlık okuryazarlığı düzeyi Türkiye ile Avrupa Birliği ülkelerinde yapılan önceki çalışmalara göre daha yüksek bulunmuştur. İlimizde kanser farkındalığını arttıracak faaliyetler yürütülmelidir.

Anahtar kelimeler: Sağlık okuryazarlığı, kanser bilgi yükü, fiziksel aktivite