Giriş ve Amaç

Afetler, kitleleri fiziksel/ekonomik/sosyal açıdan etkileyerek, normal akışı bozan olaylardır. Dünyada; 2016’da meydana gelen 342 doğal afetten, 569,4 milyon kişi etkilenmiş, 8733 ölüm, 154 milyar dolar zarar meydana gelmiştir. Türkiye, doğal afetlerle sıklıkla karşılaşmaktadır. Etkin iletişim afeti önleyebilir/etkisini azaltabilir, yetersiz iletişim ise afete neden olabilir/etkilerini kötüleştirebilir. Sosyal medya üzerinden afetlerde iletişim yapılabilmektedir.

Bu çalışma; henüz afet konusunda eğitim almamış tıp fakültesi üçüncü sınıf öğrencilerinin afette sosyal medya kullanma davranışlarını/düşüncelerini tespit etme, afet konusunda doğru bilgi edinmede sosyal medyanın yerinin ne olduğu hakkındaki fikirlerini öğrenebilmek amacıyla yapılmıştır. Bu çalışma ile afetlerde sosyal medyanın yerinin ne olduğunun saptanması ve afetlerde sosyal medyanın işlevlerinin tanımlanmasına/sınıflandırılmasına/doğru bilgi aktarımında kullanılmasının öneminin ne olduğunun anlaşılmasına katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Gereç ve Yöntem

Araştırma, 10-17/01/2019 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir. Çalışma evreninin (N=493) %81,7’sine ulaşılmıştır (n=403). Araştırma, kesitsel tiptedir. Bağımsız değişkenler; yaş/cinsiyet, anne-baba yaşı/mesleği/eğitimi, ailenin/kişinin yaşadığı yer, ailenin tipi/ekonomik durumu, afet yaşama durumu, sosyal medyada ve internet kullanımında geçirilen zaman, günlük hayatta sık kullanılan sosyal medya türleri. Bağımlı değişkenler; acil/afet durumlarında sosyal medyanın kullanımı, afet zamanı kullanılan sosyal medya türleridir. 36 soruluk anket formu geliştirilmiştir (sosyodemografik özellikler:12, internet/sosyal medya kullanımı:8, afet/acil durum sırasında/sonrasında sosyal medya kullanım sıklığı hakkında bilgi/görüşler:16 soru). Tanımlayıcı istatistikler sayı ve yüzde ile belirtilmiş, bağımlı/bağımsız değişkenler arası ilişkinin irdelenmesi için pearson chi kare ve fisher chi kare testlerinden faydalanılmıştır (analizlerde yates düzeltmesine dikkat edilmiştir). Katılımcıların sözlü aydınlatılmış onamları, Tıp Fakültesi Dekanlığından yazılı izin alınmıştır.

Bulgular

Katılımcıların %49,9’u (n=201) kadın, %50,1’i (n=202) erkektir (yaş ortalaması(±SS)=22,11(±1,523), ortanca=22, min-max=19-34). ‘Günlük internet kullanımı’; %16,0’sının (n=64) 0-119dk, %49,4’ünün (n=198) 120-239dk, %23,5’inin (n=94) 240-359dk, %11,1’inin (n=45) 360dk/üzeridir. ‘Günlük sosyal medya kullanımı’ ortalama 127dk’dır (n=389). En sık kullanılan sosyal medya platformları WhatsApp(%95,0)/Youtube(%85,6)/Instagram(%70,5)’dır. ‘Toplumu ilgilendiren afet/acil durumda kullanılan bilgi kaynakları olarak %89’u (n=358) Web, %76,9’u (n=309) televizyon, %69,2’si (n=278) arkadaşlar, %68,4’ü (n=275) sosyal medya, %30,6’sı (n=123) gazeteleri kullandıklarını belirtmişlerdir. “Sosyal medya”da kullanılan hesapların; %66,2’si (n=133) Twitter, %24,9’u (n=50) Instagram, %13,9’u (n=28) Facebook’tur. ‘Afet/acil durumlarda sosyal medyanın bilgi kaynağı olarak kullanımı’na %11,7'si (n=47) "Her zaman", %36,9'u (n=148) "Sıklıkla", %32,2'si (n=129) "Bazen", %13,7'si (n=55) "Nadiren", %5,5'i (n=22) "Hiçbir zaman" yanıtını vermiştir. Sosyal medyayı; %84,8'i (n=339) "Afet/acil durum sonrasında", %43,8'i (n=175) "sırasında", %16,8'i (n=67) "öncesinde" kullandığını, %7,0'si (n=28) "hiç kullanmadığını" belirtmiştir. ‘Afet/acil durumlarda en çok kullanılan sosyal medya platformları’; %51,7 (n=208) "Whatsapp", %49,5 (n=199) "Twitter", %29,1 (n=117) "Instagram", %25,1 (n=101) "Facebook"tur. Katılımcıların %91,2’si (n=362) ‘Afet/acil durumlarda bilgi almada sosyal medyada resmi kurum hesabı’ kullanmamaktadır. ‘Afet/acil durumlarda sosyal medyadaki bilgilerin güvenilirliği’ne; %2,5’i (n=10) “kesinlikle güvenilir”, %30,2’si (n=121) “güvenilir”, %48,0’i (n=192) “fikrim yok”, %17,8’i (n=71) “güvenilmez”, %1,5’i (n=6) “kesinlikle güvenilmez” yanıtını vermiştir. Katılımcıların %21,5’i (n=86) afet/acil durumlarda sosyal medyadaki bilgileri teyit etmemektedir.

Günlük hayatında sosyal medyayı 2 saatten az kullananların %36,7’si (n=61), 2saat/üzerindekilerin %42,0’ı (n=87) afetlerde/acil durumlarda sosyal medyayı sıklıkla kullanmaktadır (p=0,005). İki saatten az kullananların %85,2’si (n=92), 2saat/üzerindekilerin %94,2’si (n=130) afetlerde/acil durumlarda sosyal medyayı olumlu görmektedir (p=0,031). Kendisi afetle karşılaşanların %60,5'i (n=72), afet yaşamayanların %47,3’ü (n=123) afetlerde/acil durumlarda sosyal medyayı çok kullanmaktadır (p=0,017). Afetlerde/acil durumlarda sosyal medyayı afet yaşayanların %81,5'i (n=66) ‘olumlu’, %18,5'i (n=15) ‘olumsuz’; afet yaşamayanların %94,2'si (n=161) ‘olumlu’, %5,8’i (n=10) ‘olumsuz’ görmektedir (p=0,002). Ailesi afetle karşılaşanların %85,5'i (n=106) afette sosyal medyayı ‘olumlu’, %14,5'i (n=18) ‘olumsuz’; afetle karşılaşmayanların %94,5'i (n=121) ‘olumlu’, %5,5'i (n=7) ‘olumsuz’ görmektedir (p=0,016). Olumsuzlarda en sık neden ‘’bilgi kirliliği’’dir.

Sonuç ve Öneriler

Afet/acil durumlarla ilgili olarak sosyal medyadan yararlanılması afet yönetiminin korunma/hazırlık/yanıt/iyileşme aşamalarında kullanıcılar/hizmet sunucular için önemli bir iletişim kanalı olabilir. Resmi hesaplarının kullanımını artıracak çalışmalar doğru bilgiye ulaşılmayı artırabilir. En sık kullanılan sosyal medya platformları WhatsApp/Youtube/Instagram’ken; afet/acil durumlarda Twitter/Instagram/Facebook’tur. Çalışmalarda öncelik bu sosyal medyalara verilebilir. Konu ile ilgili daha fazla çalışma yapılmasına ihtiyaç vardır.

Anahtar Sözcükler: Acil Durum, Afet; Görüş; Sosyal Medya, Tıp Öğrencisi