Giriş ve Amaç: Akılcı ilaç kullanımı “Hastaların ihtiyaçlarına uygun ilaçları, kişisel gereksinimlerini karşılayan dozlarda, yeterli süre, kendilerine ve topluma en az maliyetle almalarını gerektiren kurallar bütünüdür”. Akılcı olmayan ilaç kullanımı kaynakların israfına, tedavi başarısızlığına, ilaç direncine neden olmaktadır. Bu durum başta hekimler ve eczacılar olmak üzere pek çok tarafın belirli kurallar içinde hareket etmesini gerektirir. Çalışmanın amacı hekim ve eczacıların akılcı ilaç kullanımındaki tutum ve davranışlarını değerlendirmektir.

Gereç Yöntem: Tanımlayıcı tipteki çalışma, 2015 yılında “Hatay Akılcı İlaç Kullanımı Yerel Eylem Planı 2015-2017” kapsamında yapıldı. Araştırma evreni ve örneklemi Hatay’daki 971 hekim ve 512 eczacıdan oluşan 1483 sağlık çalışanı idi. Araştırmada hekimlerin %68,1’ine ve eczacıların %36,9’una ulaşılabilmiş olup 851 kişi katıldı.  Hekimler 46, eczacılar ise 36 soruluk anketleri doldurdu. Bağımsız değişkenler; yaş, cinsiyet, meslek grubu, eğitim, hastaya ayrılan ortalama süre olup bağımlı değişken ise akılcı ilaç kullanımı idi. Analizde SPSS 20,0 kullanıldı. Yüzdelik dağılımlar ve ki-kare yapılıp, p<0,05 önemli olarak kabul edildi. Etik kurul izni alındı.

Bulgular: Araştırmaya katılanların %77,8’i hekim, %22,2’si eczacı olup, %69,4’ü erkek ve yaş ortalaması 42,2±10,7 idi. Hastaya ayırdıkları ortalama süre 9,6±6,6 dk idi. Katılımcıların %55,6’sı mezuniyet öncesi akılcı ilaç kullanımı ile ilgili eğitim almadığını, %62,0’ı eğitim almak istediğini belirtti. “Akılcı ilaç kullanımı nedir?” sorusuna en fazla “uygun ilaç” %80,5, “uygun dozda ilaç” %74,5 ve “etkili ilaç” %71,0 cevabı verildi. Katılımcıların %85,5’i hastasına ilacın günlük dozunu, %83,8’i uygulama şeklini, % 79,4’ü tedavi süresini “her zaman” bildirdiğini belirtti. “Bazen” bilgi verdiği konular ise %60,3 ile “yan etki”, %61,9 ile diğer besinlerle etkileşimdi. “Hiç bir zaman” bilgi vermedikleri %48,5 ile ilaç fiyatı idi. Katılımcıların %82,4’ü hastaya ilaç yazma/verme konusunda bilgi kaynaklarına başvurmaktaydı. Bilgi kaynağı olarak, %59,6 vademecum, %55,2 internet ve %34,1 ile meslektaş tecrübeleri gösterildi. En sık yazılan/satışı yapılan ilaçlar  %59,7 ağrı kesici ve %31,7 antibiyotik idi. Katılımcılar bilgi düzeylerini; “etki mekanizması”, “bileşim”, “endikasyonlar”, “kontrendikasyonlar”, “yan etkiler” için iyi düzeyde (%88,2-%53,0), “biyoyararlanım”, “ilaç etkileşimi”, “fiyat” için orta düzeyde (%49,0-%42,3) belirttiler. Akılcı ilaç kullanımında en büyük engel %43,7 ile hasta ısrarıydı ve hekimlerin %41,1’i hastalarca talep edilen ilacı reçete etmekteydi. Eczacılar; ilaç adını ve fiyatını, hekimler tedavi süresini hastalarına daha fazla oranda açıklamışlar idi(p<0,0001). Reçetesiz en sık satışı yapılan ilaç %53,7 ile ağrı kesicilerdi.

Sonuç ve öneriler: Çalışmada hekim ve eczacıların akılcı ilaç kullanımı bilgi düzeyi iyi olmakla birlikte yarısından fazlası eğitim gereksinimi bildirmiştir. Hekim ve eczacılar hasta ve yakınlarından gelen akılcı olmayan ilaç taleplerini genellikle yerine getirmektedir. Akılcı ilaç kullanımı çalışmalarında toplumdan gelen ısrarlı talebin azaltmasına, hekim ve eczacıların bu durum ile nasıl başedebileceklerine odaklanılmalıdır.

Anahtar Kelimeler: Akılcı İlaç Kullanımı, Hatay, Hekim, Eczacı