Giriş ve Amaç: 2918 Sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nun 48/5 maddesinin 4785 sayısıyla kanunla değişik 5. Fıkrasına dayanılarak Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan 14.09.2004 tarih ve 25583 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan ‘Sürücü Davranışını Geliştirme Eğitimi Yönetmeliği’ne istinaden İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü’nce düzenlenen Sürücü Davranışlarını Geliştirme Eğitimi (SÜDGE), Ruh Sağlığı Birimi tarafından İstanbul ilinde tek merkez olarak sunulmaktadır. Bu çalışma ile 2018 yılında SÜDGE’ye katılan sürücülerin sosyodemografik özelliklerini, başarı durumlarını ve sürücü becerilerini değerlendirmek için yapılmıştır.

Gereç ve Yöntem: Tanımlayıcı tipte bir araştırma olup, çalışma için gerekli izin İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü Sağlığın Geliştirilmesi Biriminden 16867222-604.01.01 sayılı yazı ile alınmıştır. Çalışma evrenini Ocak-Aralık 2018 tarihlerinde SÜDGE’ye katılan yeni kayıtlı ve daha önceden başarısız ya da devamsız olup 2018 yılı içerisinde kayıt yaptıran toplam 2134 sürücü oluşturmaktadır. Çalışmanın verileri SÜDGE’de kullanılan Psikolojik Testlerle Değerlendirme ve Yarı Yapılandırılmış Görüşme Klavuzu, Alkol Kullanım Sıklığını ve Davranışlarını Belirleme Testi, CAGE (Cut down, Annoy, Guilt, Eye opener) Testi, Türk Sürücü Davranışları Envanteri, Sürücü Heyacan Arama Envanteri ve İçki İçme Nedenleri Envanteri kullanılarak toplanmıştır. Verilerin analizi SPSS 23.0 ile yapılmış ve istatistiksel anlamlılık düzeyi ≤0,05 olarak kabul edilmiştir.

Bulgular: 2018 yılında 2085 sürücü SÜDGE’ye başvurdu, 2134 sürücü eğitim aldı. İlk psikiyatri görüşmesine 2042 kişi katıldı (164 kişi kayıt yaptırdığı ay dışındaki bir görüşmeye katıldı). Dört haftalık eğitim sürecinde 10 sürücü ders öncesinde alkolmetre ile yapılan ölçümlerde 0,20 Promil üstü alkollü tespit edildi. İlk psikiyatri görüşmesinde 53 ve son psikiyatri görüşmesinde 8 sürücü psikiyatri uzmanı tarafından yönlendirildiği için, eğitim sürecinde ise 0,20 Promil üstü alkollü tespit edilen 10 sürücü (Toplam 71 sürücü) alkol kullanım bozukluğu ve/veya madde kullanım durumunun araştırılması amacıyla AMATEM’e sevk edildi. Eğitim sürecinde 12 kişi, sürücü belgesinin geri verilmesinde engel bir psikiyatrik hastalığının olup olmadığının değerlendirilmesi amacıyla psikiyatri polikliniğine sevk edildi. 2018 yılı içerisinde eğitim sürecinde 293 sürücü derse devamsızlık ya da dört haftalık eğitim sonucunda yazılı sınav ve genel değerlendirme bölümünden aldıkları puan toplamda 70 puan geçme barajının altında kaldığından eğitim tekrarı oldu. Eğitime katılan sürücülerin %95,6’sı erkekti, %50,4’ü 40-65 , %48,9’u 18-39 yaş aralığındaydı. Sürücülerin %43,1’i ilköğretim mezunuydu, %61,1’i evliydi, %38,5’i serbest meslek sahibiydi, %25,8’inin işi araç kullanmasına bağlıydı, %88,1’inin ehliyeti çevirme ile geri alınmıştı %56,7’si eğitim öncesinde sürücü belgesi yokken araç kullanmıştı. %79,8’inin ehliyet tipi hususiydi, %68,6’sı son beş yılda hiç kaza yapmamıştı. Sürücülerin %7,9’u daha önce ruh sağlıyla ilgili bir tedavi almışlardı ve bu oran kadınlarda anlamlı olarak daha yüksekti (p:0,000); ruh sağlıyla ilgili tedavi alanlarda kaza yapma oranı kaza sayısından bağımsız olarak almayanlara göre daha yüksekti (p:0,001). Son üç yılda trafik cezası alanlar almayanlara göre anlamlı olarak daha fazla trafik kazası yapmışlardı (p:0,000). 18-39 yaş aralığındaki sürücülerin ehliyetleri daha çok kaza nedeniyle, 40 yaş üstü sürücülerinki ise daha çok çevirme nedeniyle geri alınmıştı (p:0,000). Sürücülerin sınav sonucu puan ortalamaları 79,73±7,0’ydi. Uygulanan Alkol Kullanım Sıklığını ve Davranışlarını Belirleme Testine göre alkol kullanım miktarı ve sıklığı puan ortalaması 3,63±2,13; alkol bağımlılığı puanı ortalaması 0,58±1,33; sorunlu içicilik puan ortalaması 1,83±2,53’tü (toplam puan 4’ün üzerinde olduğunda olumsuz davranışı yansıtmaktadır). CAGE ‘Evet’ sayısı ortalaması 1,39±0,98; Türk Sürücü Davranışları Envanteri ihlaller puan ortalaması 1,39±0,38; saldırganlık/öfke/ihmal puan ortalaması 1,46±0,47 53’tü (toplam puan 2,8’in üzerinde olduğunda ihlal eğilimini/saldırganlığı yansıtmaktadır). Sürücü Heyecan Arama Envanterine göre genel heyecan arama puan ortalaması 2,06±0,83; trafikte heyecan arama puan ortalaması 1,64±0,68’di (toplam puan 2,8’in üzerinde olduğunda heyecan/uyaran arama-hızlı sürme-hız merakını yansıtmaktadır). İçki İçme Nedenleri Envanterine göre  10,87±4,36 ortalamayla en sık neden sosyalleşme olarak saptandı.

Sonuç ve Öneriler: Trafik kazaları ölüme neden olma oranı, görülme sıklığı, neden olduğu maddi kayıplar, sakatlanmalar ve iş güç kayıpları ile çok önemli bir halk sağlığı sorunudur. Çalışmamızda alkollü araç kullanma nedeniyle ehliyeti geri alınan sürücülerde daha önce ruh sağlıyla ilgili bir tedavi alanlarda kaza yapma oranı almayanlara göre daha yüksek saptandı, son üç yılda trafik cezası alanlar almayanlara göre daha fazla trafik kazası yapmışlardı.  18-39 yaş aralığındaki sürücülerin ehliyetleri daha çok kaza nedeniyle, 40 yaş üstü sürücülerinki ise daha çok çevirme nedeniyle geri alınmıştı. Alkollü araç kullanmak trafik kazaları açısından önemli bir risk faktörüdür. Bilimsel araştırmalara göre alkol seviyesi 0.20 promil üzerine çıktığı anda sürücülerin sürüş yetenekleri azalmakta, 0.50-0.80 promil seviyesine ulaştığında kaza ve ölüm oranı belirgin olarak yükselmektedir. Bu nedenle sürücülerin alkollü araç başına geçmelerini önlemek için güçlü politikalar oluşturmalı, denetimlerin sıklığı ve ceza miktarları arttırılmalı, ayrıca çalışmamızda trafik kazası yapmada saptadığımız risk faktörleri olan ruhsal sağlıkla ilgili tedavi alma, son üç yılda trafik cezası alma ve 18-39 yaş aralığı göz önüne alındığında özellikle genç sürücülere sürücü belgesinin alınması sırasında bu eğitimin verilmesi, aralıklı ruhsal muayene yapılması alkollü araç kullanmama davranışının geliştirilmesini sağlayarak  kaza yapma oranını azaltabilir.

Anahtar Kelimeler: Sürücü Davranışları, Trafik Kanunu, Trafik Kazası, Alkollü Araç Kullanımı