Bu gözden geçirme çalışmasında; Türkiye’de mevcut okul sağlığı hizmetlerinin küresel girişimler ekseninde değerlendirilmesi ve okul sağlığı hizmetlerinin geliştirilmesine yönelik önerilerde bulunulması amaçlanmıştır.

Bu bağlamda temel küresel girişimler olarak; 1986  Ottawa Sağlığı Geliştirme Toplantısı’ndan sonra, Avrupa Konseyi, Avrupa Toplulukları Komisyonu ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Avrupa Ofisi tarafından 1995 yılında Avrupa’da sağlığın geliştirilmesi ve eğitim faaliyetlerini yerel, ulusal, bölgesel ve küresel düzeyde harekete geçirmek ve güçlendirmek amacıyla başlattıkları Küresel Okul Sağlığı Girişimi (Sağlığı Geliştiren Okullar Ağı), UNICEF’in (Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu) haklar temellinde geliştirdiği Çocuk Dostu Okullar kavramı, Dünya Bankası ve Oxford Üniversitesi’nin Çocuk Gelişimi analizi ile geliştirdikleri, adil okul sağlığı politikaları, güvenli öğrenme ortamı, becerilere dayalı sağlık eğitimi, okul temelli sağlık ve beslenme hizmetlerini kapsayan Temel Maliyet Etkili Halk Sağlığı Paketi (FRESH Modeli-Etkili Okul Sağlığında Kaynaklara Odaklanılması), DSÖ, UNESCO (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü), UNICEF ve Dünya Bankasının ortak girişimi olan ve dört bileşenin (adil okul sağlığı politikaları, güvenli öğrenme ortamı, becerilere dayalı sağlık eğitimi, okul temelli sağlık ve beslenme hizmetleri) tüm okullarda ele alınmasını öneren FRESH modeli, UNICEF ve WFP’nın (Dünya Gıda Programı), 2002 yılında ortaklaşa yürütmeye başladıkları okul çocuklarının beslenme durumunu ve sağlığını iyileştirmek için uygun maliyetli müdahaleler paketi (Temel Hizmet Paketi), Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi’nin (CDC) bütüncül çocuk yaklaşımına ilişkin öğretiyle koordineli okul sağlığı modeli (Bütüncül Yaklaşım) ve DSÖ tarafından beslenme ile ilişkili hastalık yükünün, artan küresel halk sağlığı sorunu olarak etkili şekilde ele alınmasının ortak politika seçenekleri gerektirdiği ilkesine dayanılarak, beslenme ile ilgili hastalıkların yükünü ele alan entegre okul tabanlı programların sağlanması amacıyla geliştirilmiş Beslenme Dostu Okul Girişimi incelenmiştir.

Türkiye’de okul sağlığı hizmetlerinin gelişimi 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesine Dair Kanun ve Sağlıkta Dönüşüm Programı kapsamında ele alınmıştır. Ayrıca T.C. Milli Eğitim Bakanlığı ve T.C Sağlık Bakanlığı arasında 2018 yılında güncellenen Okul Sağlığı İşbirliği Protokolü ve Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı koordinasyonunda yürütülen hizmetler küresel girişimler ekseninde değerlendirilmiştir.

Bu bulgular ışığında, ülkemizde çağdaş okul sağlığı hizmetlerinin tesisi ve geliştirilmesinde tüm küresel girişimlerin ortak önerisi olan sektörler arası işbirliğini sağlayacak bir Okul Sağlığı Yasası ile ulusal bütüncül bir Okul Sağlığı Programı oluşturulabileceği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Okul Sağlığı, Sağlığı Geliştiren Okullar Ağı, Çocuk Dostu Okul, FRESH, Bütüncül Yaklaşım, Beslenme Dostu Okul

Uluslararası hakemli dergilerde yayımlanan makaleler

Ceyhan D., Idil A., Ozdemir O., Caliskan D. Ophthalmologic Screening in A School for the Hearing Impaired in Turkey, Turkiye Klinikleri J Med Sci, 31(6):1484-90, (2011).

Ozen Tunay Zuhal,ÇALIŞKAN DENİZ,ÖZTUNA DERYA,İDİL ŞEFAY AYSUN (2015).  Validation and reliability of the Cardiff Visual Ability Questionnaire for Children using Rasch analysis in a Turkish population.  British Journal of Ophthalmology, 2015307122, Doi:  10.1136/bjophthalmol-2015-307122 (Yayın No: 2158647)

Özen Tünay Zuhal,ÇALIŞKAN DENİZ,İDİL ŞEFAY AYSUN,ÖZTUNA DERYA (2016).  Clinical Characteristics and Low Vision Rehabilitation Methods for Partially Sighted School Age Children.  Turk Oftalmoloji Dergisi, 46, 68-72., Doi: 10.4274/tjo.82653  (Kontrol No: 3285714)

Özdemir, O., Erçevik, E., Çalışkan, D., “Farklı Sosyoekonomik Düzeye Sahip İki İlköğretim Okulunda Öğrencilerin Büyümelerinin Değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 58, 23-29, (2005).

Yaşar, F., Çalışkan, D., Yıldız A., “Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 5. Sınıf Öğrencilerinin Ağız-Diş Sağlığı Durumları ve Günlük Ağız-Diş Bakım Alışkanlıkları”, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 60(1), (2007)

Özdemir, O., Erçevik, E., Çalışkan, D., “Ankara Park Sağlık Ocağı Bölgesi’nde İki İlköğretim Okulu’ndaki Öğrencilerde Enürezis Yaygınlığı Ve İlişkili Faktörler. İbni Sina Tıp Dergisi, 8(2), 98-104, (2003).

Yalçın, A.,Çalışkan, D., Işık, A., Abidinpaşa Sağlık Grup Başkanlığı Bölgesi'nde İki İlköğretim (6.,7. ve 8.sınıflar) ve İki Lisede Rubella Seroprevalans Çalışması”, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 56(4), 225-234, (2003).

Çalışkan, D., Işık, A., Yaşar, F., Yıldırım, N., “Park Sağlık Ocağı Bölgesindeki Bir İlkokulda Diş Çürükleri ve Etkili Faktörler”, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 52(2), 77-82, (1999).

Çöl, M., Çalışkan, D., Canat, S., “SCL 90.R Tarama Testinin Bir Lise ve Yüksekokuldaki Sonuçları”, T.C. S.B. Ankara Numune Hastanesi Tıp Dergisi, 34(1), 65-68, (1994).

Çöl, M., Çalışkan, D., “Park Sağlık Ocağı Bölgesi'ndeki Bir ilkokulda Baş Biti Prevalansı”, Sağlık ve Sosyal Vakfı Dergisi, 2(4), 19-25 (1992).

Yazılan ulusal kitaplar veya kitaplarda bölümler

Piyal B. (editör)., “Halk Sağlığı”,Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları, Yayın No:92, 2011, (ISBN:978-975-482-970-9), Bölüm 4. Okul Sağlığı, Gençlerin Sağlık Sorunları (Gençlikte Riskli Davranışlar), Bölüm 5. Kadın Sağlığı, Bölüm 8. Sağlık Çalışanlarının Sağlığı, Bölüm 15. Bulaşıcı Hastalıklar, Bölüm 16. Beslenme

Ulusal bilimsel toplantılarda sunulan ve bildiri kitaplarında basılan bildiriler:

ÇALIŞKAN DENİZ (2017).  Sağlığı Geliştiren Okullar Yaklaşımı: Ülke Örnekleri.  Hacettepe Üniversitesi Okul Sosyal Hizmeti Uygulama ve Araştırma Merkezi- Okul Sağlığına Farklı Disiplinlerden Yaklaşımlar (Özet Bildiri/Davetli Konuşmacı)(Yayın No:3913316)

ÇALIŞKAN DENİZ (2017).  Sağlığı Geliştirme Perspektifinden Beslenme Uygulamaları Sağlık Etkileri.  Ankara Üniversitesi Kadın Platformu- Sağlıklı Beslenme ve Sağlıklı Yaşama (Özet Bildiri/Davetli Konuşmacı)(Yayın No:3913418)