GİRİŞ ve AMAÇ:

Sağlık çalışanları kan ve kan ürünleri teması ile bulaşan hastalıklar yönünden yüksek risk altında çalışmaktadır. Eğitim amacıyla, sağlık çalışanları ile aynı çevresel ortamda bulunan ve benzer invaziv işlemleri uygulayan tıp fakültesi öğrencilerinin de aynı risk altında olduğu söylenebilir. Tıp fakültesi öğrencilerinin durumunun kapsamlı bir Şekilde incelenmesi ve analiz edilmesi, mevcut sorunun boyutunun ortaya konması ve özellikle eğitim hastanelerinde kan temasına yönelik önlemler konusunun eğitim alan öğrenciler yönünden yeniden değerlendirilmesi için gerekli temel bilgiyi sağlayacaktır. Bu çalışmanın amacı; Türkiye’deki tıp fakültesi altıncı sınıf öğrencilerinin eğitimlerinin son yılı içindeki kan teması ve iğne batması sıklıklarını bulmak, temas varlığının hangi değişkenlerle ilişkili olduğunu ve fakültenin akredite olup olmaması ile ilişkisini saptamaktır.

GEREÇ ve YÖNTEM:

Çalışmada veriler kesitsel olarak toplanmış, ancak temas için geçmiş öyküsü kronolojk olarak sorgulanarak retrospektif kohort dizaynı gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın evreni Türkiye’deki tüm Tıp Fakültelerinde eğitim gören Dönem 6 öğrencileridir (tahmini 7900 kişi). Araştırma evreni bölgelere göre ve fakültelerin akreditasyona göre katmanlandırılma yapılarak örneklem seçilmiştir. Örneklemde yer alan fakültelerin dönem 6 öğrencilerinin tamamına (2786 kişi) ulaşılmaya çalışılmıştır. Katılım/ulaşma oranı %83,8 olmuştur. Çalışmanın bağımlı değişkeni perkütan temas varlığı ve bunun ortaya çıkış süresidir. Çalışmanın bağımsız değişkenleri ise; katılımcıların kişisel özellikleri, konuyla ilgili eğitim alıp almadıkları, invaziv işlemleri uygulama özellikleri, kan yoluyla bulaşan hastalıklar için bilgi düzeyleri ve bulundukları fakültenin akredite olup olmamasıdır. İnvaziv işlemleri uygulama özellikleri kişinin uygulama yapma yoğunluğuna göre puanlanmış ve girişimsel işlem skoru hesaplanmıştır. Alınan puan arttıkça daha fazla sayıda işlem yaptığı anlamına gelmiştir. Çalışma için etik kurul onayı ve katılımcılardan aydınlatılmış onam alınmıştır. Tüm veriler SPSS 18.0 kullanılarak değerlendirilmiştir. Gruplar arası karşılaştırmalar ki-kare ve cox regresyon analizi ile incelenmiştir.

BULGULAR:

Çalışmaya katılanların %70,7'si 10 ay ve üzerinde intörnlük yapmıştır. Çalışanlara kan teması konusunyla ilgili eğitim almayanlar tüm katılımcıların yaklaşık üçte ikisini oluşturmaktadır. Girişimsel işlemlerde koruyucu kullananlar %46,6’dır. Katılımcıların sağlam deriye kan teması %75,2, mukoza teması %20,0, perkutan teması %35,4, kontamine iğne batması ise %27,0’dır ve %45,3’ü Hepatit B’ye karşı bağışık değildir. Perkütan temasın zamanlaması da dikkate alınarak sağkalım (survival) analizi tekniği ile yapılan hesaplamada ortalama perkutan temas süresi 8,95±0,09 ay’dır. Bu anaize göre intörnlük süresinin sonlarında (12.ayda) perkutan temas sıklığının %50’lere yaklaştığı da anlaşılmaktadır.  Cox regresyon analizine göre perkütan temas riski; iğne batması ile ilgili eğitim almayanlarda 1,29 kat (%95 CI:1,11-1,50), akredite olmayan fakültelerde eğitim görenlerde 1,45 kat (%95 CI: 1,26-1,66) daha fazladır. Ayrıca girişimsel işlem skorundaki her bir artış, perkutan teması 1,06 kat artırmaktadır.

SONUÇ ve ÖNERİLER: Tıp eğitiminin son yılı perkükan temas riski açısından yüksek riskli bir dönemdir. Korunmaya yönelik eğitimin problemin çözümünde etkili olabileceği yönünde kanıtlar elde edilmiştir. Ayrıca eğitim programlarının akredite edilmesinin temas riski ile ilişkili bir değişken olduğunu da saptanmıştır. İnternlerin de İSG hizmetleri kapsamına alınması, kan ve kan ürünleri temaslarına yönelik monitörizasyonun etkin hale getirilmesi, mezuniyet öncesinde konuyla ilgili eğitimlerin etkinliği artırılmasının uygun olacağı düşünülmektedir. Ayrıca akreditasyon kriterlerine PKT ile ilgili veya bunların bildirim oranları ile ilgili standartlar eklenebilir

Anahtar Kelimeler: perkütan temas, kan yoluyla bulaşan hastalıklar, tıp öğrencileri, akreditasyon, çalışan sağlığı

Bu araştırma Akdeniz Üniversitesi Bilimsel araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından desteklenmiştir.