Giriş ve Amaç

Karl Marx, Kapital’in ilk cildini 1867 yılında yayınlanmıştır. Diğer iki cilt ise Marx’ın ölümünden sonra Friedrich Engels’in çabalarıyla sırasıyla 1885 ve 1894 yılında yayınlanmıştır. Kapital’de toplumlar üretim ilişkileri bağlamında değerlendirilmiş; kapitalizmin işleyişi, gelişimi ve varacağı nokta tartışılmıştır. Marx, Kapital’de kapitalist sömürüyü ortaya koyarken toplumun sağlık yapısını da bu bağlamda değerlendirmiştir.

Bu çalışmanın amacı Kapital’de ele alınan sağlıkla ilgili konuların değerlendirilmesidir.

Gereç ve Yöntem

Bu çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi yapılmıştır. Kitaplar içerik analizi yöntemiyle irdelenmiştir.

Doküman olarak Yordam Kitap’ta üç cilt olarak basılan Mehmet Selik ve Nail Satlıgan’ın çevirisi kullanılmıştır.

Kodlama sağlık sistemi, sağlık durumu ve sağlık bileşenleri dikkate alınarak yapılmış, bulunan kodlar tematik olarak değerlendirilmiştir.

Bulgular

Kapital, kapitalist sömürünün mekanizmasını ve buna bağlı sağlık sonuçlarını açıkça gözler önüne sermektedir. Tematik değerlendirmede kodlar şu kümeler altında toplanmıştır:

Sağlık koşulları; beslenme, barınma, ısınma, temiz suya erişim, lağım sistemi, eğitim, çalışma yaşamı.

İş sağlığı konusunda ele alınan konular; iş-sağlık ilişkisi, sömürü-sağlık ilişkisi, fiziksel etkenler (aydınlatma, ısınma, havalandırma), vardiya, gece çalışması, monoton çalışma, uzun çalışma, kadın çalışması, çocuk işçiliği, göçebe emek, tarım-sanayi karşılaştırması, işçi barakaları, çalışan annelerin çocuklarının durumu, iş kazaları ve hastalıklar, sigorta.

Değerlendirmesi yapılan işler: pirinç döküm, düğme fabrikaları, emaye, kaplama ve cilalama işleri,  kunduracılık, korsecilik, şapkacılık, dantel işi, dokuma, demiryolu işçileri, madenler, paçavra ticareti, tarım, tuğlacılık, kireç ocağı, inşaat, ağartma işi, çömlekçilik, kibrit yapımı, terzi, matbaa, fırın, vb.

Hastalıklar; verem, çömlekçi veremi, sıraca, göğüs hastalıkları, astım, bronşit, zatüre, erken yaşlanma, zihinsel hastalıklar, alkol kullanımı, çiçek, difteri, tetanoz, rahim hastalıkları, histeri, sıtma, “açlık hastalıkları”, tifüs, kolera, kızıl, “beslenme yetersizliği”, veba, frengi, romatizma, cilt hastalıkları, karaciğer hastalıkları, böbrek hastalıkları, hazımsızlık, vb.

Görüşleri değerlendirilen hekimler; Hanley'de çalışan pratisyen hekim Dr. Boothroyd, Kuzey Staffordshire Hastanesi Başhekimi Dr. J. T. Arledge, Londra’da bir hastanesinin başhekimi olan Dr. Richardson, Worcester, "General Hospital" Başhekimi W. Strange, Nottingham General Dispensary hekimlerinden Dr. Trueman, Privy Council'de görevli hekim Dr. Simon, Sağlık Müdürlüğü'nde çalışan Dr. Letheby, vb.

Sağlıkla ilgili kullanılan kaynaklar; halk sağlığı raporları, mahkeme kararları, “fabrika mevzuatı”, Çocuk İstihdam Komisyonu gibi komisyon raporları, “sosyal istatistikler”.

Sonuç ve Öneriler

Marx, Kapital’de döneminde ortaya çıkan sağlık sorunlarına yer vermiş ve bu sorunların nedenlerini hekim görüşlerine, halk sağlığı ile ilgili istatistiklere, komisyon raporlarına ve hukuki tartışmalara başvurarak bilimsel bir titizlikle incelemiştir.

Kapital, özellikle önemi giderek artan iş sağlığı ve kent sağlığı konusunda zengin örnekleri ve değerlendirmeleriyle, günümüzde sağlık alanında işleyişin ve eşitsizliklerin kaynağını anlamak için önemli bir başvuru kaynağı olmayı sürdürmektedir.

Anahtar Sözcükler

Marx, Kapital, doküman analizi, sağlık