Giriş-Amaç: Bu çalışma evde bakım hizmetinden yararlanan engelli yaşlı bireylerin sağlık durumları ve yaşam kalitelerinin değerlendirilmesi amacıyla yapılmıştır.

Gereç-Yöntem: Tanımlayıcı ve kesitsel olarak planlanan çalışmanın örneklemini Şubat-Mayıs 2018 tarihleri arasında Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü Evde Bakım Hizmeti’nden yararlanan toplam 86 engelli yaşlı birey oluşturmuştur. Çalışmaya katılmaya gönüllü olan yaşlı ve ailelerinden sözel onam alınmıştır. Çalışma ilgili kurumların katılımıyla gerçekleştirilen protokol iş birliğine dayalı olduğu için gerekli izinler alınmıştır.

Verilerin toplanmasında araştırmacılar tarafından geliştirilen sosyodemografik özellikler,  hastalık ve sistemlere özgü tanılamayı içeren “Yaşlı Bireyi Değerlendirme Formu”, “Kısa Yeti Yitimi (KYA) Anketi” ve “Yaşlılarda Yaşam Kalitesi Ölçeği (CASP-19)” kullanılmıştır. KYA, Dünya Sağlık Örgütü tarafından çalışmada kullanılmak üzere geliştirilen, bedensel ve sosyal yeti yitimini değerlendiren kısa bir ankettir. Ülkemiz için uyarlaması Kaplan tarafından yapılmış ve geçerli ve güvenilirliği incelenmiştir. Son bir aylık dönemin değerlendirildiği KYA' da bedensel ve sosyal yeti yitimini soruşturan 11 soru bulunmaktadır. Toplam puan 0-22 arasında değişir. (0-4=yeti yitimi yok), (5-7=hafif yeti yitimi), (8-12=orta ağırlıkta yeti yitimi), (13 puan ve üstü = ağır yeti yitimi) şeklinde değerlendirilmektedir. CASP-19 ölçeği Hyde ve arkadaşları tarafından yaşlıların yaşam kalitelerini ölçmek amacıyla 2003 yılında geliştirilmiştir. Türkoğlu ve Adıbelli tarafından (2012) Türkçe geçerlilik ve güvenirliği yapılmıştır. 13 maddeden oluşan ölçeğin her bir maddesi “hiç zaman” (0 puan) ile “her zaman” (3 puan) arasında değişen 4’lü likert tipi şeklinde derecelendirilmiştir. Ölçek maddeleri 0-3 puan arasında puanlanmaktadır. Toplam puanın yükselmesi yaşam kalitesinin arttığını göstermektedir.

Veriler yüzyüze görüşme tekniği kullanılarak toplanmıştır. Görüşmeler her bir yaşlı ile bireysel olarak ev ortamında yapıldı. Bir görüşme yaklaşık 30-45 dakika sürdü. Verilerin değerlendirilmesinde SPSS For Windows 15 istatistik paket programı kullanılmıştır. Tanımlayıcı bilgilerin analizinde sayı, yüzdelik, ortalama kullanılmıştır.

Bulgular: Araştırmadaki yaşlıların %63’ü kadın, %44’ü 80 yaş ve üzeridir. Yaşlıların %49’u çocukları tarafından bakılmaktadır. Yaşlılarda ilk üç sırada görülen kronik hastalıklar nörolojik sistem hastalıkları (%36), kardiyovasküler hastalıklardır (%34) ve kas iskelet sistemi hastalıklarıdır (%29). Yaşlı bireylerin %47’si dörtten fazla ilaç kullanmaktadır. Yeti durumu açısından incelendiğinde %64’ünde ağır düzeyde yeti yitimi olduğu belirlenmiştir ve %24’ü son bir yıl içinde en az bir kez düştüğünü ifade etmiştir. Yaşlıların %34’ü günlük yaşam aktivitelerinde yarı bağımlıdır ve %57’si günlük yaşam aktivitelerinde yardımcı araç kullanmaktadır. Yaşlıların %81’inin enstrümental yaşam aktivitelerinden ev işlerinde bağımlı olduğu saptanmıştır. Yaşlıların yaşam kalitesi ölçeğinden aldıkları puan ortalaması (15,96±7,73) düşük bulunmuştur.

Sonuç: Çalışmaya katılan yaşlıların çoğunda ağır düzeyde yeti yitimi olduğu görülmüştür. Yetimi kaybının gelişmesi ile günlük yaşam aktiviteleri bozulmakta ve yaşam kaliteleri azalmaktadır. Yaşlıların yeti yitiminin erken dönemde tanılanması ve tedavi edilmesi yaşlıların günlük yaşam aktivitelerinde yaşadıkları sorunların azaltılmasında etkili olabilir. Yaşlılarda kronik hastalıkların sık görülmesi beraberinde polifarmasi sorununu getirmektedir. Yaşlı bireylerde hastalıklar açısından risk faktörleri tanılanmalı ve buna yönelik koruma yöntemleri göz önüne alınarak hizmetler planlanmalıdır. Akılcı ilaç konusunda düzenli olarak eğitimler düzenlenmelidir.

Anahtar Kelimeler: Yaşlı, engelli, evde bakım, yaşam kalitesi, sağlık durumu