Giriş-Amaç: Sıtma geçmişten bu yana önemli bir hastalık nedeni olmuş ve insanlığa önemli kayıplar yaşatmıştır. Bu çalışmanın amacı önemli bir halk sağlığı sorunu olan sıtma ile ilgili; 2010 ve 2018 yılları arasında uluslararası literatüre yansımış verilerin değerlendirmesini yaparak hastalıkla ilgili güncel durumu ortaya koymak ve çözüm önerileri geliştirmektir.

Gereç Yöntem: Ocak ve Ağustos 2019 döneminde verileri toplanan bu çalışmada Dünya Sağlık Örgütü 2010-2018 yılları arasındaki raporlar incelenmiş ve değişim eğilimleri değerlendirilmiştir. Raporlarda yer alan güncel veriler 2017 yılına aittir. Bu değerlendirmeye ek olarak; mevcut literatürde yer alan sağlığın sosyal belirleyicileri ile ilgisi incelenmiştir.

Bulgular: Bulgular; küresel düzeyde durumdaki değişimi, hastalığa neden olan sağlığın sosyal belirleyicilerinin ortaya konulması ve mevcut verilerden yararlanarak önerilerin geliştirilmesi sistematiğinde sunulmuştur.

Dünyada 2010 yılında 239 milyon, 2017’de 219 milyon sıtma vakası görülmüştür. 2017 yılında 2010 yılına göre 20 milyon daha az sıtma vakası meydana gelmiştir, ancak 2015-2017 yılları arasında azalma duraklamıştır. 2017 yılında görülen sıtma vakalarının %92’si (200 milyon), sıtmaya bağlı ölümlerin %93’ü (435.000 kişi) DSÖ Afrika Bölgesi’nde meydana gelmiştir. Dünyada sıtma vakaları azalmasına rağmen Afrika Bölgesi’nde sıtma vakalarının en fazla olduğu 10 ülkede, 2017 yılında 2016 yılına göre sıtma vaka sayısı artmıştır. Sahra altı Afrika Bölgesi’nde yer alan 50 ülke ve Hindistan dünyadaki sıtma yükünün %80’ ini oluşturmaktadır. DSÖ Güneydoğu Asya Bölgesi’nde sıtma insidansı 2010 (binde 17) - 2017 (binde 7) yılları arasında %59 düşüş gözlenmiştir.

Sıtmayı sağlığın sosyal belirleyiciler açısından tanımak önemlidir. Sıtma ile mücadelede sağlık alanındaki eşitsizlikler önemli rol oynamakta ve sıtmanın temelde sağlığın ekonomik ve sosyal belirleyicilerinden etkilendiği bilinmektedir. Sıtma vakalarının en fazla görüldüğü Nijerya’da, nüfusun %70’i yoksulluk sınırının altında yaşamakta, nüfusun %16,5’i işsiz ve %48,02’si okuryazar değildir. Birleşmiş Milletler’e göre Afrika’da sıtma yoksulluk nedenleri arasında ilk sıralarda yer almaktadır. Her yıl Afrika ekonomisine yaklaşık 30 milyar dolara mal olmaktadır.  Temel sağlık hizmetleri ve bu hizmetlere ulaşım, bu hastalığa karşı savaşta karşılaşılan bir başka bariyerdir. Sıtma açısından risk altındaki kişiye yönelik yapılan ekonomik yatırım 2012-2014 ve 2015-2017 yılları arasında ülkeler arasında farklılık göstermektedir.

Önleme stratejileri arasında en güncel olanı “aşı geliştirme” çalışmalarıdır.

RTS,S/AS01 isimli aşı bebeklerde ve çocuklara uygulanmış takiplerde vaka sayısında ciddi azalma gözlenmiştir. Topluma tabanlı bağışıklama ilk kez 2019 yılında Malavi’de uygulanmıştır.

Sonuç ve öneriler: Önlenebilir bir hastalık olan sıtma ile ilgili hedeflere tam olarak ulaşılamadığı görülmektedir. Sosyoekonomik eşitsizlikler ve diğer eşitsiz koşullar, altyapı eksiklikleri, farkındalık azlığı gibi konular sorunun temelini oluşturmaktadır. Bu konulara önceliğin uluslararası düzeyde verilebilmesi ve uygulamaların uluslar düzeyinde eşitlik ve hakkaniyet temelinde yaygınlaştırılması temel yaklaşımın ilkeleridir.

Anahtar kelimeler: Sıtma, Sağlığın Sosyal Belirleyicileri, Korunma

Sayın Dilek Aslan'ın bulaşıcı hastalıklar ile yapmış olduğu çalışmalar şunlardır;

1)Arslanyılmaz, M., Aslan, D., Akın, L., & Aktaş, D. Updated Assessment On Tularemia. Turkish Bulletin of Hygiene and Experimental Biology,2014;71(2), 99-106.

2)Aslan D. Bulaşıcı hastalıklar açısından sağlık çalışanlarının sağlığı. STED 2013;22(1):33-37.

3) Aslan D, Enfeksiyon hastalıkları ve beslenme ilişkisi, Halk Sağlığı Temel Bilgiler KitabıAKIN L, Güler Ç, 2012, 1361-1368