Giriş ve Amaç: Türkiye’de, kişilerin ekonomik gücüne ve isteğine bakılmaksızın, ortaya çıkacak hastalık riskine karşı toplumun bütün fertlerinin sağlık hizmetlerinden eşit, ulaşılabilir ve etkin bir şekilde faydalanmasını sağlamak amacıyla 2012 tarihinde tüm ülke nüfusunu kapsayacak şekilde genel sağlık sigortası(GSS) sistemi uygulanmaya başlanmıştır. Bu çalışmanın amacı, GSS uygulaması sonrası hanehalkı sağlık harcaması yapısının değişimini incelemektir.

Gereç ve Yöntem: Çalışmamız, TÜİK tarafından 2007 - 2016 yılları arasında kesitsel tipte yıllık olarak uygulanan ve ulusal düzeyde temsiliyeti bulunan Hanehalkı Bütçe Anketi Araştırması’nın ikincil veri analizidir. On yıldaki toplam örneklem, 100899 haneyi kapsamaktadır.

Temel bağımsız değişken zamandır. GSS öncesi(2007-2011) ve sonrası(2012-2016) beş yıllık iki dönem karşılaştırılmıştır. Sağlık harcamaları; ilaçlar(ilaç), tedavi edici alet-malzemeler(alet), sınıflandırılamamış tıbbi ürünler(ürün), hekimlik hizmetleri(hekim), dişçilik hizmetleri(diş), hastane hizmetleri(hastane) ve diğer sağlık harcamaları(diğer) olarak yedi kategoriye ayrılmıştır. Hanelerin bu kategorilerde harcama yapma sıklığı ve ortalamalarına bakılmıştır(TL değerleri, her kategoriye ait TÜFE’ye göre 2016 yılı rakamlarını yansıtacak şekilde düzeltilmiştir). Ayrıca tüketim harcaması içinde sağlık payı %10’u aşan hanelerin katastrofik sağlık harcaması yaptığı kabul edilmiş ve bu durumda sağlık harcamanın yarısından fazlasını oluşturan tek alt kategori varsa sorumlu seçilmiştir.

Sağlık harcaması verilerinin dağılımındaki çarpıklığı azaltmak için logaritmik dönüşüm uygulanmıştır. Yorum kolaylığı açısından sonuçlar orijinal ölçeklerine geri dönüştürülerek sunulmuştur. İstatistiksel analizlerde nominal değişkenler için Ki-kare Testi, sürekli değişkenler için ise Bağımsız T Test kullanılmıştır. P<0,05 olması anlamlı kabul edilmiştir.

Bulgular: Türkiye’de GSS sonrası dönemde hanelerin sağlık harcaması yapma sıklığında(%59,3-%63,4) ve sağlık harcaması ortalamalarında(25,18-36,10 TL) artış gözlemlenmiştir.

GSS sonrasında istatistiksel olarak anlamlı bir değişim olmaksızın hanelerin yaklaşık yarısı ‘ilaç’ harcaması yapmaktadır(%51,3-%51,2). GSS sonrası dönemde hekim(%18,9-%33,7), diş(%4,5-%9,1), hastane(%3,7-%8,5), ürün(%5,7-%6,2), alet(%2,6-%3,3) ve diğer(%5,7-%6,0) kategorilerindeki harcama yapma sıklıklarında ise artış görülmüştür.

Bu kategorilerde harcama yapan hanelerin ortalamaları, alet(45,7-61,7 TL,+%35), ilaç(12,5-13,9 TL,+%11), ürün(4,5-6,6 TL,+%47) ve diğer(37,0-50,2 TL,+%36) kalemlerinde artmıştır. Diş(74,1-46,8 TL,-%37), hastane(60,2-47,1 TL,-%22) ve hekim(21,2-16,5 TL, -%22) kalemlerinde ise azalmıştır.

GSS öncesi dönemde katastrofik harcamaların sorumluları %27,2 hekim, %16,9 ilaç, %16,7 diş olarak sıralanırken; sonrası dönemde %20,3 diş, %19,4 hastane ve %12,9 hekim olarak değişmiştir.

Sonuç ve Öneriler: İlaç dışındaki tüm kategorilerde harcama yapan hane oranlarının artması, hizmetlere erişimin artışıyla ilişkili düşünülebilir. Tıbbi ürün ve alet-ekipman harcamalarındaki ciddi artışlar haneler için önümüzdeki dönemde önemli finansal engeller oluşturabilir. Ayrıca sık harcama yapılan ve katastrofide büyük pay sahibi diş ve hastane kategorilerindeki cepten harcamaları azaltacak adımlar atılması sağlık hizmetlerinden faydalanmayı kolaylaştırabilir.

Anahtar Sözcükler: Hanehalkı sağlık harcaması yapısı, Genel sağlık sigortası, Sağlık harcaması alt kalemleri, Türkiye