Giriş ve Amaç: Kanser taramalarının kanserden ölümleri azalttığı bilinmektedir. Ülkemizde Ulusal Kanser Tarama Programı içerisinde meme, serviks ve kolorektal kanser taramaları bulunmaktadır. Literatürde bireylerin davranışlarının tutumlarından kaynaklandığı yönünde bir kanı vardır ve tutumların ölçülmesi bu temele dayanmaktadır. Bu çalışmada kanser taramalarına yönelik tutumu ölçmede kullanılacak bir ölçeğin geliştirilerek geçerlilik-güvenilirlik çalışmasının yapılması ve ölçekten alınan puan ile ilişkili olabilecek özelliklerin belirlenmesi amaçlanmıştır.

Gereç ve Yöntem: Araştırma metodolojik türde bir ölçek geliştirme çalışmasıdır. Çalışmanın yapılabilmesi için etik kurul izni alınmıştır. Çalışmanın Konya ili Meram ilçesindeki Aile Sağlığı Merkezlerine gelen ve çalışmaya katılmaya gönüllü olan 30-70 yaş arası, çalışmaya katılmasına engel olacak düzeyde bilişsel, görsel ve ortopedik engeli bulunmayan en az 300 kadın ve erkek hasta yakını üzerinde gerçekleştirilmesi hedeflenmiş ve 334 kişi çalışma kapsamına alınmıştır. Literatürde ölçek geliştirme çalışmaları için 300 kişinin alınmasının yeterli olacağı belirtilmektedir. Çalışmaya ilişkin veri 01.03.2019-01.06.2019 tarihleri arasında toplanmıştır. Ana uygulama öncesinde 78 kişiyle pilot çalışma yapılmıştır. Araştırmada veri toplama amacıyla oluşturulmuş 15 soruluk sosyodemografik özellikler formu ve 28 maddelik aday ölçek kullanılmıştır. Aday ölçek beşli Likert tipinde olup ‘‘5: Tamamen katılıyorum, 4: Biraz katılıyorum, 3: Ne katılıyorum ne katılmıyorum, 2: Biraz katılmıyorum, 1: Hiç katılmıyorum,’’ şeklinde 5’ten 1’e kadar bir aralıkta yanıtlanması gerekmektedir. 28 maddeden oluşan aday ölçeğin maddeleri, ölçek tek boyuttan oluşacak biçimde tasarlanarak yazılmıştır. Veri toplama araçları katılımcılara gözetim altında uygulanmıştır. Analizler sırasında tanımlayıcı istatistikler olarak aritmetik ortalama±standart sapma, sayı ve yüzdelikler kullanılmıştır. Ölçeğin güvenilirliği için madde analizi (madde puan-ölçek puan korelasyonu ve %27 alt-üst grup analizi), Cronbach’s Alpha ve iki yarı güvenilirliği metotları kullanılmıştır. Geçerliliğin saptanmasında yüzey geçerliliği, kapsam geçerliliği ve yapı geçerliliği (Açıklayıcı Faktör Analizi) işlemlerinden yararlanılmıştır. Geçerlilik-güvenilirlik çalışmasının ardından ölçekten alınan puan ile katılımcıların bazı özellikleri arasındaki ilişkiler Bağımsız Gruplarda t Testi, Welch ANOVA ve Pearson Korelasyon Katsayısı ile araştırılmıştır. İstatistiksel anlamlılık düzeyi p<0,05 olarak kabul edilmiştir.

Bulgular: %50’si kadın ve %50’si erkek 334 kişiden oluşan araştırma grubunun yaş ortalaması 42,93±9,60 idi. 28 maddeden oluşan aday ölçekten madde puan-ölçek puan korelasyonu ±0,200’den küçük olan 4 madde çıkarıldı. 24 maddelik ölçeğin Cronbach’s Alpha katsayısı 0,95 olarak hesaplandı. İki yarı güvenilirlik yöntemine göre Spearman-Brown katsayısı 0,90 ve Guttman katsayısı 0,90 olarak bulundu. Yapı geçerliliğini belirlemek amacıyla kullanılan Açıklayıcı Faktör Analizi sonucunda 24 madde ve tek boyuttan oluşan ölçeğin açıklanan varyans oranı %52,62 ve özdeğeri 12,66 olarak hesaplandı. Ölçekten alınan puan ile yaş, cinsiyet, eğitim durumu, sigara kullanımı ve kişinin kendisinde kanser varlığı arasında anlamlı ilişki saptandı (p<0,05).

Sonuç ve Öneriler: Araştırma sonucunda ‘‘Kanser Taramalarına Yönelik Tutum Ölçeği’’ adında beşli Likert tipinde yeni bir ölçme aracı geliştirilmiştir. Ölçeğin geçerlilik ve güvenilirlik çalışması yapılarak toplumumuzda kullanılmaya uygun olduğu gösterilmiştir. Ölçeğin kanser taramalarına yönelik tutumun ölçülmek istendiği durumlarda kullanılması önerilir.

Anahtar Kelimeler: Kanser taramaları, Erken tanı, Tutum, Ölçek Geliştirme