Giriş ve Amaç: Çevre kirliliğinin önlenmesi ve kaynakların etkin kullanımı adına geri dönüşüm (GD) ve yeniden kullanım (YK) faaliyetleri önemlidir. GD, yeniden değerlendirilmesi mümkün olan atıkların fiziksel ve kimyasal işlemlerden geçirilerek üretim sürecine yeniden dâhil edilmesidir. YK ise atıkların toplama ve temizleme dışında herhangi bir işleme tabi tutulmadan tekrar tekrar kullanılma işlemidir. Araştırmamızda; aile sağlığı merkezlerine (ASM) başvuran, 18 yaş ve üzeri, kadın ve erkek erişkin bireylerin GD ve YK hakkındaki bilgi, tutum ve davranışlarının saptanması amaçlanmıştır.

Gereç ve Yöntem: Kesitsel türdeki araştırma 1 Kasım-15 Aralık 2018 tarihleri arasında K… ili M… ilçesinde yer alan 5 ASM’de yürütülmüştür. Araştırma için etik kurul izni alınmıştır. Araştırmaya; çalışmaya katılmaya gönüllü olan 18 yaş ve üzeri toplam 188 erişkin kadın ve erkek dâhil edilmiştir. Çalışmada kullanılan veri toplama formundaki 41 sorudan 9 tanesi sosyodemografik özellikleri, 13 tanesi GD ve YK hakkındaki tutum ve davranışları ve 19 tanesi bilgi düzeyini sorgulamaktadır. Veri toplama formu içerisindeki bilgi düzeyini ölçen sorular için doğru yanıtlar 1 puan; yanlış yanıtlar ve ‘bilmiyorum’ yanıtları 0 puan olacak biçimde bir puan hesabı yapılmış ve 13 ve üzeri puan alan katılımcılar (%70 ve üzeri) yeterli düzeyde bilgiye sahip kabul edilmiştir. Form, yüz yüze görüşme yöntemiyle uygulanmıştır. Verilerin özetlenmesinde ortalama±standart sapma, frekans dağılımları ve yüzdelikler kullanılmıştır. Veriler arasındaki ilişkiler ki-kare (χ²) testi ve tek yönlü varyans analizi ile değerlendirilmiştir. İstatistiksel olarak p’nin 0,05’ten küçük olduğu durumlar anlamlı kabul edilmiştir.

Bulgular: Araştırma kapsamına alınan 188 kişinin yaş ortalaması 37,44±14,49 idi. Katılımcıların %57,4’ü kadındı, %62,8’i evliydi ve %71,2’si lise ve üzeri eğitim düzeyine sahipti. Kapsama alınan kişilerin %95,2’si GD ve YK kavramlarını duymuştu. Bu kavramlar %40,8 ile en sık okulda öğrenilmişti. Katılımcıların %62,6’sının yakın çevresinde GD kutuları bulunmaktaydı ve %53,8’i ara sıra GD kutularını kullanmaktaydı. Görüşülen kişilerin %90,3’ü YK’ye uygun olan materyalleri evinde kullanmaktaydı. Katılımcıların %97,3’ü GD ve YK’nin çevre sağlığı açısından etkili olduğunu düşünmekteydi. Hesaplanan bilgi puanı ortalaması 12,19±3,18 (1-19) idi.  Katılımcıların %44,9’unun GD ve YK hakkında yeterli düzeyde bilgisi vardı. Bilgi düzeyi puanı ile eğitim durumu arasında ilkokul mezunlarının (10,80±3,11) üniversite mezunlarına (12,81±3,37) kıyasla daha düşük puan almış olmalarından kaynaklandığı belirlenen istatistiksel anlamlı fark bulundu (F=3,385 p=0,019). Evli olanların GD kutularını kullanım sıklığı bekârlara oranla anlamlı ölçüde yüksek bulundu (χ²=8,575 p=0,003).

Sonuç ve Öneriler: Araştırmamız sonucunda; katılımcıların tamamına yakınının GD ve YK’nin çevre sağlığı açısından etkili olduğunu düşündüğü ve üçte ikisinin GD kutularını kullandığı saptanmıştır. Araştırma kapsamına aldığımız kişilerin GD ve YK konularında orta düzeyde bilgi sahibi oldukları söylenebilir. Kişilere GD ve YK ile ilgili eğitimler verilmesi, GD kutularının arttırılması ve kutuların kullanımını özendirici tedbirler alınması önerilir.

Anahtar Kelimeler: Geri Dönüşüm, Çevre Sağlığı, Bilgi, Tutum, Davranış